تعیین حق‌آبه تالاب‌ها، گامی جزئی اما رو به جلو

به گزارش ایانا از صبح نو، بعد از کاهش یک میلیون هکتاری وسعت تالاب‌های کشور و تبدیل شدن بستر این تالاب‌ها به کانون گرد و غبار، تصمیم‌سازان تازه به این نتیجه رسیدند که رعایت حق‌آبه محیط زیست تالاب‌ها اقدامی فانتزی نیست و باید برای آن برنامه داشت. به همین دلیل دولت در لایحه هوای پاک، برای تولی‌گری تعیین حق‌آبه‌های محیط زیستی پیشنهادی به مجلس فرستاد که خوشبختانه با حمایت نمایندگان مجلس روبه‌رو شد. بر اساس ماده 24 لایحه هوای پاک، مجلس، سازمان حفاظت محیط زیست را مکلف کرده است که حق‌آبه محیط زیستی تالاب‌ها را در سال‌های تر و خشک با همکاری وزارت نیرو تعیین کند. اگرچه محاسبه این عدد، به سازمان حفاظت محیط زیست در چارچوب قانون جدید واگذار شده است اما آقای عباسقلی جهانی عضو سابق شورای جهانی آب بر این باور است که تعیین حق‌آبه تالاب‌ها تنها یک گام جزئی در مدیریت اکوسیستم‌های آبی کشور است. این گام جزئی یک گام مثبت و رو به جلوست که باید پس از اجرایی شدن آن به سایر مؤلفه‌های مؤثر بر مدیریت تالاب‌های کشور نیز توجه کرد .

خشکسالی، هر روز چهره خود را در ایران بیشتر نمایان می‌کند. خشک شدن تالاب‌های کشور یکی پس از دیگری، فریاد تبعات تغییرات اقلیمی را به سرعت به گوش جوامع محلی که بیش از همه از مزایای تالاب‌ها بهره‌مند می‌شوند، رسانده است و به تدریج این صدا در سراسر ایران در حال انتشار است. با این وجود، دستگاه‌های اجرایی تا زمانی که تالاب‌ها آب دارند، خود را متولی این اکوسیستم دانسته و به محض خشک شدن پهنه‌های آبی، مسوولیت احیای تالاب‌های بی‌جان را بر اساس قوانین نه چندان محکم، به سازمان محیط زیست محول می‌کردند. وقتی تالاب‌ها زنده و پویا هستند سازمان میراث فرهنگی قایق‌هایش را برای توسعه گردشگری در تالاب رها می‌کند، وزارت جهاد کشاورزی ماهیان غیر بومی را به تالاب‌های کشور معرفی کرده و این وزارتخانه به همراه وزارت نیرو سعی می‌کنند از تالاب به عنوان قلک آب استفاده کنند و در مواقع لزوم آب آن را برای رفع تعهداتی که به بهره‌برداران داده‌اند، به نقاط دیگر منتقل کنند؛ اما به محض اینکه همه این خدمات در اثر خشک شدن تالاب‌ها متوقف می‌شود، سازمان حفاظت محیط زیستی که تا دیروز از نظر قانونی برای این بارگذاری‌ها به رسمیت شناخته نمی‌شده است، به یکباره به متولی تالاب‌ها تبدیل می‌شود. همه این کاستی‌ها حال بسیاری از تالاب‌های ایران را نامساعد کرده است. به تازگی دولت به این نتیجه رسیده که حداقل برای تأمین حق‌آبه تالاب‌ها و جبران کاستی‌های تاریخی گذشته، قانونی تدوین و به مجلس تقدیم کند تا اندکی از نابسامانی‌ها بکاهد. در جریان بررسی لایحه هوای پاک بالاخره تکلیف تعیین حق‌آبه تالاب‌های کشور مشخص شد. سازمان حفاظت محیط زیست مکلف است از این پس برای سال‌های خشکسالی و ترسالی، حق‌آبه تالاب‌ها را با کمک وزارت نیرو مشخص کند .

عباسقلی جهانی عضو سابق شورای جهانی آب در گفت‌وگو با «صبح‌نو» تأکید می‌کند: هنوز در ابتدای راه هستیم. وی ادامه می‌دهد: تعیین متولی برای محاسبه حق‌آبه تالاب‌ها فقط در حد یک گام بسیار اولیه و مثبت است ولی به هیچ عنوان این‌گونه نیست که بگوییم مشکلات تالاب‌ها با تعیین این متولی حل می‌شود. خیلی معضلات وسیعی در زمینه تالاب‌ها وجود دارد که باید روی آن برنامه‌ریزی شود. جهانی اضافه می‌کند: این یک گام اولیه بعد از مدت‌ها به صورت قانونی و فنی امکان محاسبه و ارزیابی حق‌آبه تالاب‌ها را فراهم می‌کند ولی اینکه این حق‌آبه‌ها چگونه کنترل می‌شود و چه کسی تضمین می‌کند که حق‌آبه به تالاب اختصاص یابد، مسائلی است که باید به آن توجه شود. وی یادآور می‌شود: حق‌آبه‌هایی که برای تالاب‌ها تعیین می‌شود، یک عدد متوسط سالانه است که باید وارد تالاب شود. در حالی که شرایط هیدرولوژی این‌گونه نیست و ما شاهد سال‌های خیلی خشک و یا مرطوب هستیم. باید مشخص شود که در موقع ترسالی و خشکسالی وضعیت حق‌آبه‌ها چه نوساناتی خواهد داشت. این عضو سابق شورای جهانی آب ادامه می‌دهد: مهم‌تر از همه اینها این است که حتی اگر قبول کنیم که حق‌آبه دریاچه‌ای نظیر ارومیه 2.5 میلیارد متر مکعب است، اما یکسری کمبودهای تاریخی در این دریاچه داریم که باید به نحوی جبران شود. در حال حاضر 16 میلیارد متر مکعب کمبود آب در دریاچه ارومیه وجود دارد. بنابراین ابتدا باید برنامه‌هایی داشته باشیم که ما را به تراز اکولوژیک برساند. بعد از آن، باید رهاسازی حق‌آبه‌ها پایش شود. اگر تمام این کارها انجام شود، می‌توان به بهبود وضعیت تالاب‌ها امیدوار بود .

تعیین حق‌آبه، قطعه‌ای از یک پازل بزرگ

آقای ابوالفضل آبشت، مدیر طرح حفاظت تالاب‌های ایران نیز در گفت‌وگو با «صبح‌نو» تعیین حق‌آبه را یک قطعه از قطعات پازلی بزرگ معرفی می‌کند که به احیای تالاب‌ها منجر می‌شود. وی درباره اهمیت تعیین حق‌آبه تالاب‌ها می‌گوید: تالاب‌ها برای اینکه کارکردهای اکوسیستمی خود را داشته باشند، باید مقدار مشخصی آب دریافت کنند. برای این منظور حق‌آبه آن‌ها باید مشخص شود و روی آن مطالبه‌گری وجود داشته باشد .

آبشت اضافه می‌کند: یکی از مشکلاتی که بین وزارت نیرو و سازمان حفاظت محیط زیست همواره وجود داشته این است که وزارت نیرو مدعی است که حق‌آبه تالاب باید به صورت علمی مشخص شود تا اگر سدی روی رودخانه‌ها زده می‌شود، حق‌آبه تالاب از این سد رهاسازی شود. بنابراین تعیین حق‌آبه یکی از قدم‌هایی است که باید برداشته شود. وی ادامه می‌دهد: تعیین حق‌آبه اگرچه اقدام مهمی است اما یکی از تکه‌ها وقطعه‌های پازل بزرگ احیای تالاب‌هاست. تمام نهادها، متولیان، دست‌اندرکاران و ذی‌نفعان شامل وزارت جهاد کشاورزی، سمن‌ها، نهادهای تأثیرگذار و تأثیرپذیر باید کنار هم جمع شوند و برای حیات تالاب‌ها تلاش کنند نه اینکه صرفاً سنگ خودشان را به سینه بزنند. نباید سازمانی که دستور کار آن تأمین امنیت غذایی است، بگوید من امنیت غذایی را به هر قیمتی حتی به قیمت از دست رفتن محیط زیست تأمین می‌کنم .

مدیر طرح حفاظت تالاب‌های ایران یادآور شد: باید اولویت تمام سازمان‌هایی که در چارچوب تالاب‌ها وظیفه‌مند هستند، حفظ حیات این اکوسیستم آبی باشد. به گفته وی در حال حاضر برای چند تالاب مثل هامون و ارومیه به دلیل اهمیت آنها از نظر وسعت، کارکردهای اکولوژیکی و جمعیت پنج میلیون نفره جامعه محلی که معیشت آنها به این تالاب‌ها گره خورده است، حق‌آبه مشخص شده و مطالعات نیاز آبی آنها انجام شده است. برای سایر تالاب‌های کشور هم مسأله تعیین حق‌آبه در دستور کار است. آبشت می‌گوید: حدود یک دهه قبل برنامه مدیریت جامع تالاب در سازمان حفاظت محیط زیست تدوین شده است. در سال جاری برای 18 تالاب نیز این برنامه نهایی می‌شود. وی اضافه می‌کند: تالاب‌های ارومیه، شادگان و پریشان اولین تالاب‌هایی بودند که برنامه مدیریت جامع داشتند. برای 10 تا 12 تالاب مراحل تهیه و تدوین طرح مدیریت جامع به اتمام رسیده و دیروز کارگاه چهارم مدیریت جامع تالاب گاوخونی در اصفهان برگزار شد تا همه دستگاه‌ها زیر یک چتر جمع شوند و بخشی‌نگری را کنار بگذارند. به گفته مدیر طرح حفاظت تالاب‌های ایران آنچه در مدیریت تالاب‌های ایران مهم است، نقش جامعه محلی و مطالبه‌گری آن‌هاست. زیرا تا وقتی مردم نخواهند محیط زیست سالمی داشته باشند، تالاب‌ها نجات پیدا نمی‌کنند. بنابراین تعیین حق‌آبه فقط یک قطعه از پازل بزرگ مدیریت جامع تالاب‌های کشور است که باید در سر جای خود قرار گیرد و اگر این قطعه نباشد، پازل بزرگتر کامل نمی‌شود. وی ادامه می‌دهد: برنامه مدیریت جامع زیست بومی برای تالاب‌های ایران در سطح حوضه آبریز تعریف می‌شود. اولویت ما در تدوین این برنامه ابتدا رامسر سایت‌هاست یعنی تلاش می‌کنیم برای 35 تالاب که در قالب 24 عنوان رامسر سایت به ثبت رسیده‌اند، برنامه مدیریت تدوین کنیم. در مرحله بعدی نیز برای تالاب‌هایی که اهمیت بین‌المللی دارند، برنامه مدیریت حوضه آبریز تدوین می‌شود .