کاهش زیست مندان خلیج فارس

خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) - لیلا مرگن:

جمعیت آبزیان خیلج فارس رو به کاهش بوده و برای بازسازی ذخایر این ماهیان برنامه‌ای نداریم. از 10 گونه ماهی تجاری در معرض خطر انقراض خیلج فارس، فقط به بیوتکنیک تکثیر دو گونه دست یافته‌ایم که آن هم با استقبال مناسب شیلات برای تکثیر مصنوعی این گونه مواجه نشده‌ است. خلیج فارس در حال از دست دادن زیستمندان خود است. این مسئله را مطالعات بخش تحقیقات اثبات می‌کند.

"فردوس یک" کشتی تحقیقاتی مؤسسه تحقیقات شیلات ایران است که 135 روز از سال در آب‌های جنوبی ایران به برآورد ذخایر کفزیان خلیج فارس و دریای عمان می‌پردازد. این کشتی تحقیقاتی در ایستگاه‌هایی که در محل صید ماهیان طراحی شده‌اند، تور ریزی می‌کند. شیوه نمونه‌گیری در این کشتی مشابه شناورهای صیادی است و با تور "ترال" انجام می‌شود. تور ترال ابزاری قیف مانند است که در ایستگاه‌های خاص به درون آب ریخته می‌شود. این تور دو دهنه داشته و مثل یک قیف عمل می‌کند. تمام موجود زنده‌ای در مسیر تور ریزی قرار می‌گیرند با این تور جارو شده و در جریان خروج آن، به سطح آب می‌آیند. کشتی تحقیقاتی فردوس یک، وقتی به دریا می‌زند تا ذخایر ماهیان را تخمین بزند، تمام کشتی‌های صیادی از مسیر حرکت آن خارج می‌شوند تا این کشتی بتواند برآورد درستی از وضعیت ماهیان برای صدور پروانه صید داشته باشد. فرهاد فعال، مدیرکل شرکت صید کاویان خلیج فارس که این کشتی تحقیقاتی را از مؤسسه تحقیقات شیلات ایران اجاره کرده تا پس از اتمام کارهای تحقیقاتی، با این کشتی به صید تجاری بپردازد، به خبرنگار ایانا می‌گوید: برای صید تجاری معمولا تور ترال سه ساعت زیر آب باقی می‌ماند اما برای برآورد ذخایر، یک ساعت بعد از تورریزی، جمع‌آوری آن آغاز می‌شود تا محققان ذخایر موجود را اندازه‌گیری کنند.

غفلت از بازسازی ذخایر در جنوب

به گفته محمد پورکاظمی رئیس مؤسسه تحقیقات شیلات ایران، کشتی فردوس یک در طول انجام ماموریت ارزیابی ذخایر کف‌زی خلیج فارس و دریای عمان وضعیت ذخایر هزار گونه آبزی و ماهی موجود در آب‌های جنوب کشور را بررسی می‌کند.

وی ادامه می‌دهد: با این ارزیابی‌ها برآورد مناسبی از ذخایر، نحوه اعمال ممنوعیت صید و مسایل مرتبط با فعالیت‌های صیادی برای مقابله با لطمه زدن به آبزیان جنوب کشور خواهیم داشت.

آن‌گونه که رئیس مؤسسه تحقیقات شیلات ایران اعلام می‌کند: فرودس یک پیش از آنکه پذیرای تیم خبرنگاران باشد، آب‌های سیستان را رصد کرده، ذخایر آبزیان پهنه مواج بندر جاسک و غرب هرمزگان را برآورد کرده و در حال حاضر قصد دارد در قشم و بندرعباس این طرح تحقیقاتی را دنبال کند. پس از اتمام مطالعات در این بخش، با برآورد ذخایر آبزیان بوشهر و خوزستان ماموریت تحقیقاتی این کشتی به اتمام می‌رسد و بخش خصوصی با آن به صید تجاری خواهد پرداخت.

وی اضافه می‌کند: در جریان مطالعه ذخایر آبزیان، خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آب نیز اندازه‌گیری می‌شود. حدود چهل سال است که این داده‌ها در حال جمع‌آوری است و سبب شده بخش تحقیقات برخی ذخایر جدید نظر فانوس ماهیان و میکتوفیده، شبه شوریده و ماهیان یال اسبی را نیز شناسایی کند تا برای برداشت از این ذخایر سازمان شیلات برنامه‌ریزی لازم را انجام دهد.

تورریزی در کشتی تحقیقاتی فردوس یک آغاز می‌شود و در این فاصله فرصتی دست می‌دهد تا با مسئولان همراه به گفت‌وگو بنشینیم. پورکاظمی رئیس مؤسسه تحقیقات شیلات ایران درباره نحوه برآورد ذخایر ماهی سخن می‌گوید. وی روش کار را این‌گونه توصیف می‌کند: بعد از خروج تور از آب، ماهیان محصور در تور شمارش شده و وزن آنها اندازه‌گیری می‌شود. سپس با استفاده از فرمول‌های ریاضی ذخایر ماهیان یک منطقه شناسایی می‌شود. در حین عملیات شمارش اگر ماهی در معرض خطر انقراض و غیر خوراکی در تور گرفتار شده باشد بعد از تعیین وزن، به دریا بازگردانده می‌شود.

این مقام مسئول اضافه می‌کند: 10 گونه تجاری در معرض خطر انقراض در آب‌های جنوب کشور وجود دارند که به دلایل مختلف جمعیت آنها رو به کاهش است، اما بخش تحقیقات فقط توانسته به بیوتکنیک تکثیر دو گونه "صوبیتی" و "شانک" دست یابد.

به گفته رئیس مؤسسه تحقیقات شیلات ایران، بخش تحقیقات پس از دستیابی به بیوتکنیک تکثیر و پرورش آبزیان آن را در اختیار شیلات قرار می‌دهد تا این مجموعه اقدام به بازسازی ذخایر کند. اما شیلات هم آن‌گونه که در آب‌های دریای خزر به این مسئله اهمیت می‌دهد، در جنوب به بازسازی ذخایر توجهی ندارد.

وی کار تکثیر بچه ماهی را عملیاتی گران توصیف می‌کند زیرا باید بچه ماهی‌هایی که با هدف رهاسازی در دریا متولد می‌شوند، با طعمه زنده تغذیه شوند تا قدرت شکارگری و باقی ماندن در محیط طبیعی را داشته باشند.

پورکاظمی اضافه می‌کند: هزینه‌های تکثیر ماهیان تجاری بستگی به تعداد بچه ماهی دارد. بازسازی ذخایر در سایر نقاط جهان و کشورهایی نظیر ژاپن در دستور کار دولت‌ها قرار دارد.

جلوگیری از عوامل مخرب، اقتصادی‌تر از بازسازی ذخایر

با وجود آنکه رئیس مؤسسه تحقیقات شیلات ایران بر برنامه‌ریزی برای بازسازی ذخایر آب‌های جنوب تاکید دارد، اما رضا دهقانی عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات شیلات که در کشتی حضور دارد، به خبرنگار ایانا می‌گوید: اگر جلوی عوامل انقراض را بگیریم، بسیار مقرون به صرفه‌تر از آن است که به بازسازی ذخایر اقدام کنیم.

وی اضافه می‌کند: در آب‌های جنوبی ایران گونه‌هایی که بیش از 20 سال عمر می‌کنند، در معرض خطر انقراض هستند. اما اگر به برخی از گونه‌های در حال انقراض نظیر حلوا سفید فرصت بدهیم، ذخایر خود را احیا می‌کند.

به گفته دهقانی در بین گونه‌های غیر خوراکی نسل کوسه ماهیان و سفره ماهی‌ها نیز در معرض خطر انقراض قرار دارد.

وی تاکید می‌کند: انقراض نسل یک گونه، علاوه بر اینکه به عواملی نظیر صید و تغییرات محیطی و غیره وابسته است، به سرعت تکثیر یک گونه نیز مرتبط است.

ماهیان غیرخوراکی در معرض انقراض

عیسی کمالی دیگر عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات شیلات که مجری پروژه پایش ذخایر کفزیان خلیج فارس است نیز افزایش تعداد کشتی‌های صیادی و گرمایش زمین را عامل موثری برای کاهش جمعیت گونه‌های آبزی معرفی می‌کند اما بر این باور است که با برنامه‌ریزی صحیح و تغییر شکل تورهای صیادی همچنین انتخاب تورهایی که بتوانند گونه خاصی را شکار کنند، می‌توان از انقراض نسل سایر گونه‌های آبزی جلوگیری کرد.

وی به خبرنگار ایانا می‌گوید: روند جمعیت ماهی در خلیج فارس رو به کاهش است. به جز ماهی‌های خوراکی جمعیت برخی ماهیان غیر خوراکی نیز به دلیل آنکه در جریان صید در تور گرفتار می‌شوند، در معرض خطر انقراض قرار گرفته است.

کمالی اضافه می‌کند: این ماهی‌ها به دلیل آنکه جزئی از زنجیره حیات آب‌های خلیج فارس و دریای عمان هستند، برای ما مهم بوده و حذف آنها از اکوسیستم بدون شک بر جمعیت ماهیان تجاری هم اثرگذار خواهد بود.

وی بروز پدیده‌هایی نظیر کشند قرمز یا صید غیر مجاز گونه‌هایی خاص توسط صیادان محلی را نیز عامل دیگری برای تغییر مقطعی جمعیت ماهی در خلیج فارس معرفی می‌کند.

به گفته این عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات شیلات ایران، ماهیان جنوب سرمایه ملی هستند که باید با برنامه‌ریزی درست نسبت به حفظ این ذخایر ارزشمند اقدام کنیم.

تلاش تحقیقات برای ساخت کشتی تحقیقاتی مجهزتر

با اتمام توضیحات مسئولان مؤسسه تحقیقات شیلات ایران، اندکی زودتر از زمان معمول تور ترال از داخل آب بیرون کشیده می‌شود. چند سفره ماهی، ماهی مرکب و ماهیان ریز دیگر در تور سبزرنگ داخل آب گیر کرده‌اند که بلافاصله بعد از شمارش به آب برگردانده می‌شوند. تقریبا می‌توان گفت که تور خالی از ماهی است که مسئولان حاضر در کشتی دلیل آن را تورریزی در محل نامناسب و خروج سریع تور از آب اعلام می‌کنند.

محمدصدیق مرتضوی رئیس پژوهشکده اکولوژی خلیج‌فارس و دریای عمان نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایانا از تلاش این مجموعه برای طراحی یک کشتی تحقیقاتی مناسب‌تر برای برآورد ذخایر خلیج فارس خبر می‌دهد.

وی اضافه می‌کند: کشتی فردوس یک پایه صیادی دارد و برای عملیات تحقیقاتی مناسب نیست و بنابراین تلاش می‌کنیم کشتی مناسب‌تری طراحی کنیم./

L-950920-02