نقش سرمایه‌گذاری خارجی در توسعه زنجیره عرضه کشاورزی ؛ نگاهی به تجربه قزاقستان

فاطمه پاسبان. کارشناس کشاورزی

ساماندهی و توسعه زنجیره عرضه محصولات کشاورزی (Supply Chain) یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین اقدامات برای حصول به توسعه پایدار و اقتصاد سبز است. اندیشمندان توسعه پایدار تأکید بر توسعه زنجیره عرضه داشته و از‌این‌رو در تمامی کشورهای جهان، برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران از ابزارهای مختلف سیاستی برای ایجاد بستر مناسب برای گفتمان سازنده میان بازیگران زنجیره عرضه، قانونمندسازی آن و حمایت از افزایش کارایی، بهره‌وری، سودآوری، امنیت غذایی و پایداری توسعه بخش کشاورزی بهره می‌گیرند. در این میان برای رسیدن به این هدف غایی نیاز به سرمایه و سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های فیزیکی، فنی، فناوری و اقتصادی موردنیاز زنجیره عرضه است. در بسیاری از کشورهای جهان بخشی از تأمین سرمایه موردنیاز زنجیره عرضه محصولات کشاورزی از طریق سرمایه‌گذاری خارجی صورت می‌گیرد. مثلا می‌توان به تجربه قزاقستان اشاره کرد.

بررسی تجارب کشورهای مختلف درباره چگونگی انتخاب کسب‌و‌کارها برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی و چگونگی تشویق و جذب آن می‌تواند برای کشور ایران که نیاز به سرمایه‌گذاری به‌منظور توسعه پایدار بخش کشاورزی دارد، مورد استفاده قرار گیرد. کشور قزاقستان در دهه گذشته رشد بالای تولید ناخالص داخلی را تجربه کرده است که این رشد بیشتر تحت‌تأثیر عملکرد بخش منابع طبیعی و فعالیت‌های مرتبط با آن و سرمایه‌گذاری متمرکز در صنایع معدنی و هیدروکربنی بوده است.

این در حالی است که جریان ورودی سرمایه‌گذاری خارجی مستقیم (FDI) به قزاقستان درخورتوجه بوده و رشد فزاینده‌ای داشته است؛ به‌طوری که در سال ٢٠١١ میزان آن در حدود ١٩,٩ میلیارد دلار بوده و در دوره ٢٠٠٤ تا ٢٠١١ در حدود ٢٠ درصد رشد سالانه داشته است. این جریان ورودی بالای سرمایه‌گذاری در کشور قزاقستان به دلیل شرایط کشور قزاقستان و نوع نگاه و نگرش دولتمردان این کشور به موضوع سرمایه‌گذاری خارجی بوده است.

اطلاعات نشان می‌دهد انگیزه و علاقه شدیدی برای سرمایه‌گذاران خارجی در بخش کشاورزی قزاقستان وجود دارد. دلایل جذابیت بخش کشاورزی برای سرمایه‌گذاران عبارت است از:

١) افزایش تقاضای جهانی برای محصولات غذایی و علوفه.

٢) اجاره کم زمین در قزاقستان؛

٣) توسعه زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل در قزاقستان و منطقه. یکی از بخش‌های موردتوجه برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی فعالیت‌های مرتبط با زنجیره عرضه محصولات کشاورزی است. برای این منظور در قزاقستان پنج گام برای تشویق و جذب سرمایه‌گذاری خارجی برداشته شده است: ١) در زنجیره کسب‌وکارهای کشاورزی، فراوری و خرده‌فروشی موادغذایی به عنوان پایلوت برای طراحی و آزمایش، رویکرد بخشی برای ترویج سرمایه‌گذاری انتخاب شد. دولت قزاقستان اولویت سرمایه‌گذاری در تجارت محصولات کشاورزی را به عنوان یک هدف راهبردی در نظر گرفته است، چرا تجارت محصولات کشاورزی به عنوان یکی از اولویت‌های سرمایه‌گذاری انتخاب شده است؟ به چند دلیل؛ اول اینکه کشاورزی در این کشور در حدود ٣٠ درصد از نیروی کار را مشغول به کار کرده و رشد تجارت بخش کشاورزی به پایداری و توسعه اشتغال می‌انجامد. دوم اینکه قزاقستان زمین‌های درخورملاحظه‌ای (رتبه هفتم در جهان از نظر زمین قابل کشت) برای توسعه کسب‌وکارهای کشاورزی دارد. سوم اینکه کسب‌و‌کارهای کشاورزی دارای پتانسیل بالایی برای توسعه هستند؛ به این دلیل که رشد تقاضای داخلی و منطقه‌ای برای این محصولات در حال افزایش است و ازاین‌رو پتانسیلی برای گسترش فعالیت‌های مرتبط به آن را به‌وجود می‌آورد. در میان کسب‌و‌کارهای کشاورزی، فراوری و خرده‌فروشی موادغذایی، ارزش بالایی را ایجاد می‌کنند. به‌طور نمونه، در اکثر کشورهای سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) نسبت میان قیمت مزرعه و قیمت خرده‌فروشی به میزان٢٢٠ تا ٣٤٠ درصد برای گوشت و محصولات لبنی و در حدود ٧٢٠ درصد برای سبزیجات تازه است. این اعداد نشان می‌دهد فعالیت‌های انجام‌شده برای محصول از مزرعه تا فروش آن به چه میزان خلق ارزش کرده است. در قزاقستان، فراوری و خرده‌فروشی موادغذایی بیش از ١٢ درصد از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده است.