یافتههای یک پایاننامه؛
یارانه قیمتی تهدیدی علیه امنیت غذایی/ اثر معکوس اجرای هدفمندی یارانهها بر امنیت غذایی خانوارها روستایی
اجرای سیاست هدفمندی یارانهها امنیت غذایی خانوارهای شهری و روستایی را تحت تأثیر قرار داده و باعث شده امنیت غذایی روند نزولی به خود بگیرد؛ این تاثیر در مناطق شهری بیش از مناطق روستایی است.
خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) - مونا شعبان:
اجرای سیاست هدفمندی یارانهها امنیت غذایی خانوارهای شهری و روستایی را تحت تأثیر قرار داده و باعث شده امنیت غذایی روند نزولی به خود بگیرد؛ این تأثیر در مناطق شهری بیش از مناطق روستایی است.
یکی از هدفهای مطرح در سند چشمانداز 1404 ایران، برخوداری از سلامت، رفاه، امنیت غذایی، تأمین اجتماعی است. از اینرو، یکی از مهمترین رویکردهای دستیابی به امنیت غذایی، بحث تخصیص مجدد منابع با هدف برقراری عدالت اجتماعی و افزایش سطح رفاه گروههای کمدرآمد و توزیع مناسب درآمد یا همان بحث هدفمندی یارانهها است. هدفمندی یارانهها از راه تغییر سطوح قیمت و درآمد و نوع توزیع آن بر قدرت خرید خانوار و در ادامه دسترسی به غذا، رژیم غذایی و مصرف غذای بهتر و در نهایت بر امنیت غذایی خانوارتاثیر میگذارد. از اینرو باتوجه به اهمیت موضوع در ادامه به رساله دکترای محمدرضا پاکران چروده با عنوان «بررسی آثار سیاست هدفمندی یارانهها بر امنیت غذایی در ایران» خواهیم پرداخت. رساله مذکور شهریور 1394 در رشته اقتصاد کشاورزی در پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران دفاع شده است. در این پژوهش اثرگذاری سیاست هدفمندی یارانهها هزینه-درآمد خانوار مرکز آمار ایران برای سالهای 91-1384 و انستیتو تغذیه ی ایران بررسی شده و به منظور بررسی دقیق مصرف موادغذایی خانوار در قالب استانی و گروههای درآمدی، 167 کالای مصرفی خانوار به 14 گروه غذایی تقسیم شده است. این گروهها غلات، گوشت قرمز و فرآوردههای آن، گوشت ماکیان و فرآوردههای آن، گوشت ماهی و فرآوردههای آن، شیر و لبنیات، چربی حیوانی، چربی گیاهی، میوهها، خشکبار، سبزیها، حبوبات، قند و شکر و شیرینی، ادویه و چاشنی، چای و نوشیدنیها را دربر میگیرند.
مطالعه پیشرو در چهار بخش و به صورت بررسی الگوی مصرف غذایی خانوار، استخراج پلان امنیت غذایی استانهای کشور، اثر اجرای سیاست هدفمندی یارانهها بر امنیت غذایی خانوارهای کشور در سطح خانوار و استخراج اثر خالص اجرای سیاست هدفندی یارانهها بر امنیت غذایی مناطق شهری و روستایی کشور انجام شده است. نتایج این پژوهش نشان داده است که متوسط انرژی دریافتی یک فرد بالغ در مناطق شهری و روستایی به ترتیب 2875 و 2933 کیلوکالری است و در هر دو منطقه، سطح شاخص امنیت غذایی خانوار از سال 1384 تا 1391 دارای روند نزولی است. همچنین در پی اجرای سیاست هدفمندی یارانهها، سهم بیشتری از انرژی دریافتی فرد بالغ از مصرف گروه چربیها و شیرینیها تامین شده است. به طور کلی نتایج نشان داده است که اجرای سیاست هدفمندی یارانهها اثر معکوس بر امنیت غذایی خانوارهای شهری و روستایی داشته و این اثر در مناطق شهری بیش از مناطق روستایی است.
محمدرضا پاکران در این پژوهش مطرح کرده است که "امنیت غذایی به مفهوم دسترسی به غذای کافی هم اکنون و آینده است که با رشد سریع جمعیت جوامع، موجودیت خود را از دست داده و در بخشهایی از کره زمین اوضاع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ویژهای پدید آورده است و در پی آن نه تنها سرنوشت سیاسی-اقتصادی کشورهای نیازمند توسط کشورهای صنعتی رقم میخورد، بلکه زندگی روزمره آنان به تصمیمگیری کشورهای سلطهگر وابسته میشود.خطر ناامنی غذایی، عامل و تسهیلکننده فقر، قحطی، گرسنگی و سبب تهدید جدی یک ملت میشود. بدون تردید، برخوداری از غذای کافی حق انسانی است و محروم شدن افراد از آن، به هر دلیلی، حکم جنایت را دارد. ناامنی غذایی ذخیره سرمایه اجتماعی افراد مشمول آن و نیز معناداری هنجارها و ارزشهای انسانی و دینی را به شدت کاهش می دهد و آموزههای دینی و ملی ما نیز بر این موضوع صحه میگذارند. از آنجا که نظام سیاسی-اجتماعی کشور بر چنین شالودههایی استوار است، ناامنی غذایی تهدیدی بالفعل یا بالقوه علیه ارزشهای بنیادین نظام است. ناامنی غذایی دامنه انتخاب افراد را به شدت محدود و در بسیاری موارد حق انتخاب را از آنان میگیرد و از توانمندسازی و استانداردهای زندگی میکاهد." (1)
همچین پاکران در ادامه اضافه کرده است که "براساس تعریف کنفرانس جهانی غذا، امنیت غذایی وقتی وجود دارد که همگان در همه اوقات (در هر زمان) به غذای کافی، سالم و مغذی، دسترسی فیزیکی و اقتصادی داشته باشند و غذای در دسترس، نیازهای یک رژیم تغذیهای سازگار با ترجیحات آنان را برای یک زندگی فعال و سالم فراهم سازد. این تعریف که در سطح گستردهای مورد پذیرش قرار گرفت، به ابعاد گوناگونی اشاره دارد که مهمترین آن چهارعنصر "موجود بودن غذا" (2) ، "دسترسی به غذا" (3) ، "بهرهمندی غذایی" (4) و "پایداری در دریافت غذا" (5) است. (6)(7)(8)(9) بررسی ابعاد تشکیلدهنده امنیت غذایی و شناسایی تعریفهای اصلی آنها، ارتباط بین این ابعاد را نمایان میکند. نکته مهم در ماهیت سلسله مراتبی بودن ابعاد سهگانه امنیت غذایی است. یعنی موجود بودن غذا شرط لازم برای توان اقتصادی است و هر دو این شرط لازم برای تامین امنیت غذایی ولی کافی نیستند. در هر سه مفهوم، پایداری در همه زمانها نیز باید وجود داشته باشد؛ (10) به طور مثال دسترسی به غذا همواره از موجودی غذا تأثیر میپذیرد که آن هم به سهم خود از راه عرصه مواد غذایی در بازار و به واسطه بحث قیمتهای بازاری و قدرت خرید بر دسترسی خانوادهها به مواد غذایی اثرگذار خواهد بود. (11) به عبارتی ساده، دسترسی اقتصاد تابعی از درآمد، اشتغال و قیمتها است (12) دسترسی غذا برای خانوار را میتوان با تولید توسط خانوار، خریدار بازار و سیاستگذاریهای دولت فراهم کرد. همچنین ابعاد فرهنگی و انتخاب غذا از مولفههای تعیینکننده ناامنی غذایی از دیدگاه دسترسی خانوارها به غذا ست. (13)
او به یارانههای قیمتی اشاره کرده و گفته است "زمانی که یارانه قیمتی وضع میشود، در حیطه اقتصاد خرد، تغییر در سطوح قیمت، قدرت خرید خانوارها و در نتیجه تغییر در سبد مصرفی خانوار، از مهمترین تاثیرگذاریها به شمار میرود این تاثیر خود را به دو شکل نشان میدهد، نخست اینکه گرایش به سمت غذاهایی در سبد مصرفی که اکنون ارزان شدهاند، افزایش مییابد. به عبارتی، مصرفکنندگان، کالاهای ارزان را جانشین کالاهای گران میکنند که در نهایت به تغییر ترکیب درشت مغذی ها و ریزمغذیهای جذب شده توسط اعضای خانوار میانجامد. دوم اینکه قدرت خرید خانوار به مقدار مصرف دیگر مواد غذایی که پیش از پرداخت یارانه مصرف نمیشدند یا کمتر مصرف میشدند، اکنون افزایش مییابد. در ایران، یارانه اقلام خوراک با کاهش مخارج خانوارها، به آزاد شدن منابع درآمدی برای خانوارهای شهری و روستایی منجر میشود. این موضوع امکان بیشتری برای تامین دیگر نیازهای خانوارهای شهری و روستایی را فراهم میآورد. همچنین بخش چمشگیری از ارزشهای غذایی دریافتی خانوارها از راه اقلام یارانهای تامین میشود."
او ضمن تاکید بر هدف اصلی تحقیق حاضرکه بررسی اثرگذاری اجرای سیاست هدفمندی یارانهها بر امنیت غذایی خانوارهای کشور است، برای دستیابی به این هدف، از یک روش گام به گام استفاده کرده است. همانطور که در پایاننامه اشاره شده است بر اساس این روش، در گام اول و پیش از تدوین الگوی اثرگذاری سیاست هدفمندسازی یارانهها بر امنیت غذایی کشور، وضعیت الگوی غذایی خانوار مناطق شهری و روستایی کشور در قالب استانی و گروههای درآمدی، در دوره زمانی پیش و پس از اجرای سیاست هدفمندی یارانهها تجزیه و تحلیل شده است. نتایج پژوهش نشان داده است که سهم سهم هزینهای خوراک خانوارهای شهری و روستایی از کل مخارج، به ترتیب 28.5 و 41.5 درصد است. به طور کلی سهم هزینه خوراک در گروههای درآمدی مناطق روستایی نسبت به مناطق شهری بیشتر است.
در گام دوم وضعیت ناامنی غذایی مناطق شهری و روستایی استانهای کشور و گروههای درآمدی از راه محاسبه انرژی دریافتی یک فرد بالغ در سطح خانوار، بررسی شده و نتایج نشان داده است که متوسط انرژی دریافتی مناطق شهری و روستایی کشور به ترتیب 2875 و 2933 کیلوکالری است. مقایسه درصد تغییر در انرژی دریافتی شهری و روستایی کشور نشان میدهد که اثرگذاری اجرای سیاست هدفمندی یارانهها در مناطق شهری بیش از مناطق روستایی بوده، به طوری که انرژی دریافتی یک فرد بالغ در مناطق شهری و روستایی به ترتیب به 6.4- و 2.6- درصد کاهش یافته است.
در بخش دوم از گام دوم بررسی وضعیت امنیت غذایی، درصد خانوارهایی که در شرایط ناامنی غذایی در استانها و گروههای درآمدی به تفکیک مناطق شهری و روستایی به سر می برند، نشان داده است که خانوارهای دارای ناامنی غذایی در مناطق شهری و روستایی به ترتیب 34.7 و 32.8درصد است و به طور متوسط در دوره زمانی 91-1384، 33.8 درصد از خانوارهای کل کشور دارای ناامنی غذاییاند. براساس نتایج اجرای سیاست هدفمندی یارانهها در بیشتر استانهای کشور بر امنیت غذایی خانوار اثر معکوس داشته است و درصد خانوارهای دارای ناامنی غذایی را افزایش داده است.
در بخش سوم به منظور بررسی منبع تامین انرژی دریافتی هر فرد بالغ در مناطق شهری و روستایی استانها و گروههای درآمدی کشور، تغییر در سهم هر یک از 14 گروه غذایی معرفی شده از کل انرژی دریافتی یک فرد بالغ در دوره پس از هدفمندی یارانهها نسبت به بیش از آن به دست آمده است. در بخش چهارم نیز به منظور دستیابی به تصویری روشن از وضعیت امنیت غذایی مناطق شهری و روستایی استانهای کشور، انرژی دریافتی یک فرد بالغ در شهرستانهای کشور محاسبه و پلان امنیت غذایی هر استان ترسیم شده است.
در گام سوم، عوامل موثر بر امنیت غذایی کشور بررسی شد. در این بخش با استفاده از اطلاعات هزینه-درآمد خانوار و مدل کیفی، عوامل اجتماعی و اقتصادی درون خانوار موثر بر امنیت غذایی خانوارهای کشور، با درنظر گرفتن متغیر سیاست هدفمندی یارانهها، شناسایی شدند. طبق جدول ارائه شده بین شهرنشینی و امنیت غذایی خانوارهای کشور ارتباط معکوس برقرار است. به عبارت دیگر احتمال برقراری امنیت غذایی برای خانوارهایی که در مناطق شهری زندگی میکنند، 0.95 برابر خانوارهای ساکن در مناطق روستایی است. بررسیها نشان داد که اجرای سیاست هدفمندی یارانهها، احتمال برقراری امنیت غذایی در کشور را کاهش داده است./
پینوشت:
1- Welegtabit, S.R., (2001). Food security strategies for Vanuatu. Working paper series no.58.Bogor, Indonesia: Coarse Grain, Pulses, Roots and Tuber Crops Center; 2001 .
2- Food Availability
3- Food Access
4- Food Utilization
5- Food Stability
6- Carletto, C., Zezza, A., & Banerjee, R., 2013. Towards better measurement of household food security: Harmonizing indicators and the role of household surveys, Global Food Security2(2013) 30-40 .
7- Anriquez, G., Daidone, S., & Mane, E., 2013. Raising food and undernourishment: A cross-country inquiry, Food Policy 38, PP 190-202.
8- Renzaho, A.M.N., & Mellor, D., 2010, Food security measurement in cultural pluralism: Missing the point or conceptual misunderstanding? Nutrition 2010 Jan: 26(1): PP 1-9.
9- Fengying, N., Jieying, B., & Xuebiao, Zh., 2010. Study on China's Food Security Status, Agriculture and Agricultural Science Procedia Vol.1,PP 301-310.
10- Deitchler, M., Ballard, T., Swindale, A., & coates, J., 2010. Validation of a measure of household hunger for cross-cultural use. Food and Nutrition Technical Assistance II Project (FANTA-2), AED, Washington, DC .
11- Anriquez, G., Daidone, S., & Mane, E., 2013. Raising food and undernourishment: A cross-country inquiry, Food Policy 38, PP 190-202
12- لشگرآرا. ف. 1387. زمینهیابی نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات ( ICTS ) در بهبود امنیت غذایی خانوارهای روستایی کشورازدیدگاه کارشناسان ترویج کشاورزی، رساله دکتری رشته ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه تهران آزاداسلامی واحد علوم تحقیقات.
13- FAO., 2010.Food security. FAO Policy Brief, 2 June 2006, Food and Agriculture Organization, Rome .
دیدگاه تان را بنویسید