نوع‌شناسی تفکر کشاورزان در مقابله با تغییرات اقلیمی/ کشاورزان تکنولوژی‌گرا در اقلیت‌اند

مونا شعبان

نتایج یک تحقیق درباره درک کشاورزان نسبت به مقابله با تغییرات آب و هوایی در نمونه آماری 46 نفری نشان داد که آنان به سه دیدگاه مختلف در برخورد با پدیده تغییر اقلیم تقسیم می‌شوند. بر اساس این تقسیم‌بندی 45 نفر در سه عامل 1- منفعل (15 نفر)، 2- حمایت‌طلب (21 نفر) و 3- تکنولوژی‌گرا (9 نفر) قرار دارند.

"نوع‌شناسی ادراکات کشاورزان نسبت به تغییرات آب و هوایی در شهرستان حمیدیه" عنوان پایان‌نامه‌ای است که توسط طاهره زبیدی با راهنمایی مسعود یزدان‌پناه در تاریخ هشتم شهریور‌ماه 1394 در دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین خوزستان دفاع شده است. زبیدی با هدف شناسایی انواع دیدگاه‌های کشاورزان گندمکار و سبزیکار شهرستان حمیدیه در استان خوزستان نسبت به تغییرات آب و هوایی با استفاده از روش شناسی‌کیو، با حجم 46 نفر این پژوهش را به انجام رسانده است.

آب و هوا ازجمله عناصر اصلی در کشاورزی است که در چند سال اخیر تغییرات به‌وجودآمده در آن، به‌ویژه تسریع روند گرم شدن هوا و کم شدن آب نگرانی‌های محلی و جهانی را با خود به همراه داشته است؛ لذا کشاورزان بر اساس ادراکات خود از تغییرات آب و هوایی به این پدیده واکنش نشان می‌دهند.

بر اساس این گزارش نتایج تجزیه و تحلیل‌ها نشان داد، از مجموع 46 شرکت کننده، تعداد 45 نفر آنها در سه عامل قرار گرفته‌اند. به عبارتی یک نفر از مشارکت‌کنندگان در هیچ‌یک از عوامل قرار نگرفت. واریانس کل تبیین‌شده برای این سه عامل یا دیدگاه به‌دست‌آمده برابر 56 درصد است. به عبارت دیگر، سه عامل به‌دست‌آمده توانسته‌اند 56 درصد واریانس کل را تبیین کنند. چنانکه، عامل‌های یک (منفعلان)، دو (حمایت‌طلبان) و سه (طرفداران تکنولوژی) به ترتیب 23، 19 و 14 درصد واریانس کل را تبیین می‌کنند. همچنین از میان شرکت‌کنندگان 15 نفر منفعل، 21 نفر حمایت‌طلب و 9 نفر نیز تکنولوژی‌گرا بودند.

محقق پایان‌نامه در توضیح هریک از این دیدگاه‌ها می‌نویسد:

1) گروه منفعلان یا تقدیرگرایان با وجود این که از دانش بالایی برخوردارند و به‌شدت نگران اثرات تغییرات آب و هوایی بودند، اما در مقابل آن منفعلانه رفتار کرده و فاقد رفتارهای سازگاری با این پدیده بوده و تمایل کمی برای کاهش تغییرات آب و هوایی داشته‌اند. همچنین افراد این گروه علاوه بر اعتقاد بسیار به تقدیر و خواست خداوند، عکس‌العملی در برابر تغییر وضعیت آب و هوایی نداشته و رفتارهای سازگاری را انجام نداده‌اند. چنان که مشخص است، افراد این گروه با وجود اطلاع از عواقب منفی تغییرات آب و هوایی، عدم اعتماد بالایی به سازمان‌های دولتی همچون جهاد کشاورزی و به منابع اطلاعاتی مانند رادیو و تلویزیون داشته و نتوانسته‌اند، فعالیتی در جهت بهبود شرایط خود انجام دهند. چنانکه به عقیده برخی از آنان اطلاعات آب و هواشناسی ارائه‌شده توسط صداوسیما مانند بارندگی یا وقوع گرد و خاک اغلب صحت ندارند یا با تأخیر زمانی به وقوع می‌پیوندند یا شاغلان در مرکز جهاد شهرستان عمدتاً از تجربه ناکافی و عدم کارایی در حل مشکلات کشاورزان برخوردارند.

2) کشاورزان حمایت‌طلب، دارای دانش اثرات و اثربخشی درک شده بالاتری بوده‌اند. در واقع آنان رفتارهای خود را در پاسخ به تغییر آب و هوایی مؤثرتر می‌دانستند و بدین‌منظور احساس می‌کردند نیاز به حمایت‌های بیشتری از جانب دولت دارند. با توجه به هزینه بر بودن برخی از روش‌های سازگاری مانند تغییر روش آبیاری از روش‌های کانال بتونی به آبیاری قطره‌ای یا استفاده از لوله‌های پلی‌اتیلن یا افزایش هزینه کار و تولید محصولات دولت باید از طریق اعطای تسهیلات و اعتبارات مالی به رفتار کشاورزان در جهت سازگاری و مقابله با تغییرات آب و هوایی کمک کند. چنانکه از درک خطر و نگرانی بالای آنان می‌توان برداشت کرد این گروه در صورت برخورداری از امکانات مالی و اعتباری از انگیزه لازم برای سازگار شدن و بهبود فعالیت­‌های کشاورزی خود جهت کاهش اثرات منفی تغییرات آب و هوایی برخوردارند.

3) تکنولوژی‌­گرایان افرادی ناسازگار و بی‌تمایل برای کاهش تغییرات آب و هوایی هستند. افراد این گروه اعتقاد بسیاری به تأثیر مثبت تکنولوژی در مقابله با تغییرات آب و هوایی دارند. در واقع این افراد معتقدند تکنولوژی‌های نوین برای مقابله با تغییرات آب و هوایی کافی هستند و نیازی نیست هر فرد به‌طور جداگانه واکنش نشان دهد."

طاهره زبیدی در این پایان‌نامه می‌نویسد: "تغییرات آب و هوایی (1) یک حقیقت و تهدیدی واقعی برای حیات بشر (2)(3)(4) و یکی از چالش‌های بزرگ جهانی و به‌طور ویژه یکی از چالش‌­های پیش روی توسعه پایدار و اهداف توسعه در قرن جاری است (5) ، چرا که تمامی جنبه‌های فعالیت‌های بشری و نظام‌های طبیعی، شامل میراث فرهنگی و طبیعی جهان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. از این رو تغییرات آب و هوایی به‌عنوان شدیدترین تهدید برای بشر شناخته شده است (6)(7) ."

او در ادامه اشاره می‌کند: "کشاورزی یکی از بخش‌های آسیب‌پذیر نسبت به گرم شدن زمین و تغییرات آب و هوایی است (8)(9)(10) . از آنجا که فعالیت­‌های کشاورزی وابسته به آب و هوا است و تفاوت عملکرد در سال‌­های مختلف به آب و هوا بستگی دارد، تغییر آب و هوا، بخش کشاورزی را به‌طور ویژه‌­ای تحت تأثیر قرار داده و خواهد داد (11) و منجر به تغییر شرایط فیزیکی و زیست‌محیطی تولید خواهد شد (12) . در این باره مجمع بین‌المللی تغییرات اقلیمی معتقد است، بخش کشاورزی بیش از سایر بخش‌ها در معرض تغییرات اقلیمی است (13) . تا آنجا که به عقیده برخی، به مخاطره افتادن کشاورزی جهان و تولیدات آن به‌دلیل گرم شدن هوا یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات جهانی است (14) ."

زبیدی با اشاره به اطلاعات هواشناسی ایران خاطرنشان می‌کند: "در نتیجه تغییرات آب و هوایی طی دوره سال‌های 1960 تا 2005 بخش­‌هایی از جنوب غرب دریای خزر، شمال غرب و غرب کشور بالاترین میزان کاهش در مقدار بارش سالانه را تجربه کرده‌اند. همچنین دمای هوا طی سال­‌های 1960 تا 2005 بین 2.5 تا پنج درجه سلسیوس افزایش یافته است. تعداد روزهای با بارندگی بیشتر از 10 میلیمتر کاهش یافته است و همچنین تغییراتی در سرعت باد و رطوبت هوا اتفاق افتاده ­است. همچنین کشور 23 سال متوالی کاهش بارندگی را تجربه کرده است، کشور ایران به‌شدت تحت تأثیر اثرات منفی تغییرات آب و هوایی آسیب دیده است. کشور با مناطق خشک و نیمه‌خشک، دسترسی محدود به آب و پوشش جنگلی کم، مستعد خشکسالی، بیابان زایی و سیل، آلودگی هوای شهری بالا و اکوسیستم­های کوهستانی بسیار ضعیف است (15) . چنانکه پیش‌بینی ­ ‌ها نشان می‌دهد، تغییرات آب و هوایی شدت و تعداد حوادث آب و هوایی شدید مانند خشکسالی را در ایران افزایش می­‌دهد و همچنین دسترسی به آب را تا سال 2050 به میزان 50 درصد کاهش خواهد داد (16) ."

وی سازگاری را به‌عنوان یکی از روش‌های شناخته‌شده در بخش کشاورزی جهت کاهش اثرات منفی تغییرات اقلیمی مطرح می‌کند و در ادامه پژوهش بیان می‌کند که "مجمع بین‌المللی تغییرات آب و هوایی (17) سازگاری را به‌عنوان تطبیق فعالیت‌های کشاورزی، فرایندهای کشاورزی و مخارج سرمایه‌­ای در پاسخ به تهدیدات تغییرات آب و هوایی تعریف کرده است (18) . به‌طور مثال کشاورزان می‌توانند نوع محصول خود را در شرایط تغییرات آب و هوایی تغییر دهند و یا از بذرهای مقاوم به آب و هوای گرم‌تر استفاده کنند. از این رو به‌طور کلی، تمرکز بر استراتژی‌­های سازگاری برای کاهش اثرات منفی تغییرات آب و هوایی بر کشاورزی و بهره‌گیری از هرگونه اثرات مثبت این پدیده ضروری است. با این حال، کشاورزان بر اساس ادراکات خود از تغییرات آب و هوایی به این پدیده واکنش نشان می‌دهند. برای مثال اگر کشاورزان باور نداشته باشند که تغییر آب و هوایی در حال وقوع است یا آن را به‌عنوان یک تهدید درک نکنند، اقدامی برای سازگاری با آن و کاهش اثرات نامطلوب آن انجام نخواهند داد (19)(20) ؛ بنابراین درک دیدگاه‌های افرادی چون کشاورزان که به‌طور مستقیم تحت تأثیر تغییرات آب و هوایی قرار دارند بسیار مهم است (21) ."

شایان ذکر است که نتایج پایان‌نامه انجام‌شده در قالب مقاله علمی - پژوهشی، با عنوان لاتین "Climate change discourse among Iranian farmers" در مجله "Climatic Change" چاپ شده است./

منابع و مآخذ:

1- Climate change.

2- Akram, N., & Hamid, A. (2015). Climate change: A threat to the economic growth of Pakistan. Progress in Development Studies, 15(1), 73-86.

3- Adger, W. N., Arnell, N. W., & Tompkins, E. L. 2005. Successful adaptation to climate change across scales. Global environmental change, 15(2), 77-86.

4- Malla, G. (2009). Climate change and its impact on Nepalese agriculture. Journal of Agriculture and Environment, 9, 62-71.

5- Arbuckle Jr, J. G., Morton, L. W., & Hobbs, J. 2013a. Farmer beliefs and concerns about climate change and attitudes toward adaptation and mitigation: Evidence from Iowa. Climatic Change, 118(3-4), 551-563.

6- Arouri, M., Nguyen, C., & Youssef, A. B. (2015). Natural Disasters, Household Welfare, and Resilience: Evidence from Rural Vietnam. World Development, 70, 59-77. ‏

7- Easterling, W. E. 2007. From the Cover: Climate Change and Food Security Special Feature: Climate change and the adequacy of food and timber in the 21st century. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 104(50), 19679.

8- Arbuckle, J. G., Morton, L. W., & Hobbs, J. 2013b. Understanding farmer perspectives on climate change adaptation and mitigation: The roles of trust in sources of climate information, climate change beliefs, and perceived risk. Environment and Behavior, 0013916513503832.

9- Whitmarsh, L. E. 2005. A study of public understanding of and response to climate change in the South of England (Doctoral dissertation, University Library).

10- Wood, S. A Jina, A. S Jain, M Kristjanson, P and DeFries, R. S. (2014). Smallholder farmer cropping decisions related to climate variability across multiple regions. Global Environmental Change, 25, 163-172.

11- Howden, S. M., Soussana, J.-F., Tubiello, F. N., Chhetri, N., Dunlop, M., & Meinke, H. 2007. Adapting agriculture to climate change. Proceedings of the National Academy of Sciences, 104, 19691-19696.

12- Holloway, L. E., & Ilbery, B. W. 1996. Farmers' attitudes towards environmental change, particularly global warming, and the adjustment of crop mix and farm management. Applied Geography, 16(2), 159-171.

13- Arbuckle, J. G., Morton, L. W., & Hobbs, J. 2013b. Understanding farmer perspectives on climate change adaptation and mitigation: The roles of trust in sources of climate information, climate change beliefs, and perceived risk. Environment and Behavior, 0013916513503832.

14- Sanghi, A., & Mendelsohn, R. 2008. The impacts of global warming on farmers in Brazil and India. Global Environmental Change, 18(4), 655-665.

15- National Climate Change Office 2010. Iran second national communication to UNFCC National climate change office at the department of environment on behalf of the government of the Islamic republic of Iran. http://unfccc.int/resource/docs/natc/iranc2.pdf

16- Yazdanpanah, M., Feyzabad, F. R., Forouzani, M., Mohammadzadeh, S., & Burton, R. J. 2015. Predicting farmers' water conservation goals and behavior in Iran: A test of social cognitive theory. Land Use Policy, 47, 401-407.

17- Intergovermental Panel Climate Change.

18- Easterling, W. E. 2007. From the Cover: Climate Change and Food Security Special Feature: Climate change and the adequacy of food and timber in the 21st century. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 104(50), 19679.

19- Howden, S. M., Soussana, J.-F., Tubiello, F. N., Chhetri, N., Dunlop, M., & Meinke, H. 2007. Adapting agriculture to climate change. Proceedings of the National Academy of Sciences, 104, 19691-19696.

20- Arbuckle, J. G., Morton, L. W., & Hobbs, J. 2013b. Understanding farmer perspectives on climate change adaptation and mitigation: The roles of trust in sources of climate information, climate change beliefs, and perceived risk. Environment and Behavior, 0013916513503832.

21- Gandure, S., Walker, S., & Botha, J. J. 2013. Farmers' perceptions of adaptation to climate change and water stress in a South African rural community. Environmental Development, 5, 39-53.