پیشگیری، اصل فراموش‌شده طرح تحول سلامت

خداوند در قرآن به این نکته تأکید دارد که "انسان سالم باید سالم بماند" و نه آنکه با عدم رعایت سلامت غذا و تغذیه صحیح، افراد گرفتار درد و درمان شوند و بعد با گرفتاری زیاد و هزینه‌های گزاف و به هدر رفتن سرمایه‌های انسانی و مادی برای برگرداندن سلامت تلاش کنند.

از همین ­جا مشخص می‌شود که در طرح "تحول سلامت" حفظ سلامت جامعه در اولویت نسبت به درمان است. در سیاست‌های تأمین سلامت، ابلاغ­ شده از سوی مقام معظم رهبری، پیشگیری مقدم بر درمان اعلام شده است و این نکته مهمی است، اما در طرح تحول سلامت برای دارو و درمان سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی خوبی شده که از این بابت باید تشکر کرد، اما برای سالم ماندن انسان‌ها سرمایه‌گذاری کافی نشده و برنامه‌ریزی مناسب صورت نگرفته است.

عواملی که سلامت انسان‌ها را حفظ می‌کند عبارتند از: "هوای پاک، آب سالم، غذای سالم، تغذیه صحیح، محیط زیست سالم، شرایط روحی روانی مطلوب، رعایت بهداشت فردی و اجتماعی و پیشگیری نسبت به حوادث".

امروز شهرنشینی و آلودگی­ های هوا و خشکی و آلودگی‌های زیست‌محیطی باعث شده است که هوای پاک وارد شش‌ها نشود. آلودگی‌های زیاد هوا اثرات نامطلوب بر سلامت سیستم تنفسی و بدن انسان دارند. متأسفانه برخی از افراد با استفاده از دخانیات مثل سیگار و بدتر از آن قلیان ترکیبات نامطلوب زیادی را وارد شش‌ها و خون خود می‌کنند و سلامت خود را بیشتر به خطر می‌اندازند.

امروز آب‌های آلوده رو به افزایش است و با خشکسالی و کمبود آب استفاده از آب‌های آلوده زیادتر شده و در آینده بیشتر خواهد شد. استفاده از آب‌های آلوده در شهرها، در صنایع غذایی، به‌عنوان آب کشاورزی و حتی شستشوی محصولات غذایی می‌تواند اثرات بسیار بد بر سلامت مصرف‌کنندگان داشته باشد. استفاده از پساب‌ها برای تولید سبزیجات و محصولات غذایی خطر بسیار بزرگی برای جامعه است. استفاده از کودهای شیمیایی بیش ازحد برای فراورده‌هایی چون میوه و سبزی باعث تجمع نیترات در آنها و سرطان‌زایی آنها می‌شود.

آماری که توسط معاون بهداشت وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی ارائه شده گویای مشکلاتی است که در جامعه رو به افزایش است: هفت میلیون نفر دیابت دارند، 10 میلیون نفر فشار خون دارند، 83 هزار مرگ در سال به علت فشار خون وجود دارد، 23 درصد جامعه مشکل افسردگی دارند، سالانه بیش از 90 هزار مورد جدید ابتلا به سرطان در کشور شناسایی می‌شود و 30 هزار مبتلا به سرطان نیز فوت می‌کنند. در حال حاضر 300 هزار مبتلا به سرطان در کشور وجود دارد که تمام این افراد نیازمند مراقبت، درمان، نگهداری و تسکین درد هستند، مواد غذایی ناسالم از عوامل زمینه‌ساز سرطان است، به‌طوری‌که در صورت آلوده بودن مواد غذایی، و عدم دقت کافی در تولید نگهداری و فرآوری، خطر سرطان‌زا بودن آنها وجود دارد. ثابت شده که مواد غذایی حاوی نیترات، سرطان‌زا هستند. این در حالی است که نیترات بیش از حد مجاز در برخی از صیفی‌جات و سبزیجات تولیدی وجود دارد. در برخی از محصولات فرآوری‌شده نیز از نیترات به‌عنوان نگهدارنده استفاده می‌شود. همچنین فلزات سنگین مانند آرسنیک، سرب، جیوه، نیکل، کروم، کادمیوم و... اثرات سرطان‌زایی دارند یا باعث بیماری‌های دیگر می‌شوند. کنترل کافی روی مقدار این فلزات سنگین در محصولات وجود ندارد. همچنین کنترل کافی روی وجود افلاتوکسین و مایکوتوکسین‌های دیگر در محصولات کشاورزی وجود ندارد. مثلاً باید توصیه کرد پسته‌های تازه که به‌صورت فله‌ای توزیع می‌شود و فرآوری کنترل‌شده‌ای بعد از برداشت ندارند مصرف نشود چون احتمال وجود آفلاتوکسین در آنها زیاد است.

در حال حاضر سرطان معده شایع‌ترین سرطان در مردان ایرانی و کشنده‌ترین در مردان و زنان کشور عنوان شده و با توجه به اینکه، 50 سال پیش سرطان معده جزو 10 سرطان نخست در کشورهای غربی به‌شمار می‌رفت، اما با افزایش مراقبت‌های بهداشتی در آن کشورها سرطان معده از فهرست سرطان‌های مطرح خارج شده است، ولی در ایران رو به افزایش است.

از همه مسئولان که درباره تولید و نظارت بر سلامت غذا مسئولیت پذیرفته‌اند انتظار داریم که به امر سلامت غذا توجه بیشتری داشته باشند. از دانشگاهیان و کارشناسان متخصص در علوم و صنایع غذایی انتظار داریم که در جهت سلامت غذا بیشتر تحقیق و بررسی کرده و روشنگری بیشتری در مشکلات داشته و راهکارهای لازم برای سالم‌سازی بیشتر غذا ارائه دهند. از صاحبان صنایع انتظار داریم سلامت غذا را به‌عنوان اصلی‌ترین عامل کیفی و تبلیغاتی خود بدانند. از دستگاه‌های نظارتی انتظار داریم که صنایع کیفی و سالم را به مردم بشناسانند و صنایع متخلف را بیشتر کنترل کنند. از مسئولان درجه اول دولت انتظار داریم که به این نکته بیشتر توجه کنند که اگر هوا، آب، غذا و محیط زیست سالم شود نیاز به مصرف سرمایه و بودجه زیاد در تولید و واردات دارو و تأمین امکانات بیشتر و گران­قیمت برای درمان نخواهد بود. از وزارت جهاد کشاورزی انتظار داریم که سلامت محصول تولیدی را مهم‌ترین هدف تولید در نظر بگیرند و برای آن برنامه‌ریزی کنند. از انجمن‌های تخصصی و انجمن‌های مردم‌نهاد انتظار داریم جدی‌تر کار کنند و برای آگاهی بیشتر مسئولان و مردم تلاش بیشتری کنند و راه‌های انتخاب مواد غذایی سالم از ناسالم را به مردم بشناسانند. از واردکنندگان محصولات غذایی و مسئولان نظارت بر سلامت مواد غذایی وارداتی انتظار داریم که هیچ نوع عذر و بهانه‌ای را نپذیرند و فقط بر اساس سلامت جامعه برای مجوز واردات محصولات غذایی تصمیم بگیرند و از مصرف‌کنندگان انتظار داریم در انتخاب مواد غذایی به‌دنبال محصولات سالم‌تر و کیفی‌تر باشند تا بیماری‌های خانمان‌سوز همچون سرطان‌های مختلف در کشور کاهش یابد و هدف اصلی که سالم ماندن انسان‌ها است، تأمین شود./