اقتصادی کردن روستا، پیش‌شرط توسعه روستایی/ روستا نیازمند مدیریت یکپارچه است

با وجودی که 21 درصد تولید ناخالص داخلی در روستاها بدون نفت تولید می‌شود، بین بودجه اختصاص‌یافته به حوزه کشاورزی و روستا و سهم آن از تولید ناخالص داخلی تناسبی تناسبی وجود ندارد. از سوی دیگر با وجود اهیمت روستا و حوزه کشاورزی در اقتصاد مقاومتی، هنوز روستاها کانون تولید و اشتغال نبوده و روند مهاجرت همچنان ادامه دارد.

با این وجود از زمان روی کار آمدن دولت یازدهم و از دو سال پیش معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم در کشور به‌وجود آمده و به‌طور رسمی روستاها دارای متولی شدند.

نعمت‌اله رضایی، معاون برنامه‌ریزی و امور راهبردی معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم کشور معتقد است: با اقتصادی کردن فعالیتی در روستا و تمرکز به صنایع تبدیلی و تکمیلی در روستاها و همچنین توسعه گردشگری روستایی و سهم‌بری روستاها از معادن روستایی و تمرکز بر صنایع دستی، می‌توان روستاها را به کانون تولید تبدیل کرد و در راستای بهبود فضای کسب و کار قدم برداشت.

گفت‌وگوی ایانا را در این باره می‌خوانید:

وضعیت تولی‌گری روستاهای کشور را در زمان حاضر چگونه ارزیابی می‌کنید؟

طبق بخشنامه معاون اول رئیس جمهوری، مسئول امور سیاست‌گزاری و برنامه‌ریزی راهبردی و نظارت در حوزه روستا، معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم کشور است. رصد وضعیت زیرساخت‌های روستاییان معاونت و تأمین امکانات عمومی نظیر آب، برق، گاز، آموزش را دستگاهی عهده‌دار است، عملیات گازرسانی به همه روستاهای کشور تا پایان سال اجرایی به اتمام می‌رسد. همچنین تجهیز 25 هزار روستا به اینترنت پرسرعت تا شهریورماه سال جاری به همراه تکمیل خانه‌های بهداشت و پوشش برق 99.8 درصدی ازجمله اقداماتی است که تاکنون در روستاها صورت پذیرفته است، اما مشکلی که اکنون وجود دارد، ناهماهنگی موجود بین دستگاه‌ها و وزارتخانه‌هایی است که در حوزه روستا فعالیت دارند و به نوعی دچار موازی‌کاری یا دوباره کاری شده‌اند.

چگونه می‌توان روستا را به‌عنوان کانون اشتغال و اقتصاد معرفی کرد؟

برای تبدیل کردن روستا به کانون اشتغال و اقتصاد، باید شاخص درآمد روستاییان تغییر کند. در واقع سطح امکانات رفاهی و آموزشی و کیفیت زندگی روستاییان روستا را مبدل به کانون اشتغال و اقتصاد می‌کند. بر اساس بررسی‌های صورت‌گرفته برای سنجش درآمد روستاییان که نخستین‌بار در سال 91 انجام شد، برای روستاها سهم ارزش افزوده 26.6 درصد (با نفت) و سهم ناخالص داخلی 21 درصد (بدون نفت) از کل ارزش افزوده بخش‌های اقتصادی محاسبه شد، به طوری که بر اساس محاسبات صورت‌گرفته 93.5 درصد ارزش افزوده بخش کشاورزی در روستاها تولید می‌شود؛ لذا اقتصاد کشاورزی کشور به اقتصاد روستا وابسته است.

از سوی دیگر، تمرکز بر شاخص‌هایی نظیر GDP نشان می‌دهد اقتصاد روستا نباید صرفاً متکی به اقتصاد کشاورزی باشد و برای جلوگیری از گسترده‌تر شدن ابعاد فقر در جامعه، باید متنوع‌سازی فعالیت‌ها در اقتصاد روستا در دستور کار قرار گیرد که مهم‌ترین مؤلفه آن توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی و توجه به زنجیره‌های تولید در روستاها است.

توجه به صنایع دستی و همچنین صنعت گردشگری روستایی نیز از پتانسیل‌های مغفول‌مانده در روستاها است که نقش قابل توجهی در جذب سرمایه ایفا می‌کند و هنوز روی آن کار جدی نشده است.

در کنار موارد مذکور، سهم روستاها از بهره‌برداری معادن باید مشخص شود. روستاهایی که در آنها معادن مختلف کشف شده است هیچ سهمی از ارزش افزوده و آورده آن ندارد که باید به طریقی اصلاح شود.

چنین ظرفیت‌های اقتصادی ضمن بازتعریف درآمد روستایی، آنها را به کانون‌های اشتغال و توسعه مبدل خواهد کرد که هنوز به چشم نیامده است.

چگونه می‌توان اقتصاد روستا را بهره‌ور کرد؟

نخستین گام برای بهره‌ور کردن روستا افزایش میزان سرمایه‌گذاری در روستاها است. در نظر گرفتن معافیت‌های مالیاتی یا اختصاص کمک‌های فنی اعتباری ازجمله مشوق‌هایی است که می‌تواند اقتصاد روستا را بهره‌ور کند.

بر اساس آمار، سهم بخش‌های اقتصادی از تولید ناخالص داخلی معمولاً بدین شرح است: بخش کشاورزی در حدود 10درصد، صنعت در حدود 38 درصد و خدمات حدود 52 درصد است؛ بنابراین اگر تمام ارزش افزوده در بخش کشاورزی به روستاها تعلق بگیرد، سهم ناچیزی نسبت به سهم جمعیت آنها است.

روستاها به‌دلیل داشتن مواد اولیه و مواد خام می‌توانند بستر مناسبی برای ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی باشند؛ چرا که روستاها با داشتن نیروی کار ارزان، عرصه مناسبی برای دایر کردن برخی صنایع به‌شمار می‌روند.

ایجاد صنایع نیروبر نظیر پوشاک و مبلمان با توجه به نیروی کار ارزان، از مؤلفه‌هایی است که می‌تواند در روستاها باعث اشتغال شده و آن بخش از روستاییان که در فصول غیرکشاورزی به‌عنوان کارگر فصلی روانه شهرها می‌شوند را پوشش دهد.

نقش وزارت جهاد کشاورزی در تولی‌گری روستاها چیست؟

وزارت جهاد کشاورزی به انجام امور کشاورزی می‌پردازد و سرمایه‌گذاری خود در سال جاری را عمدتاً به سه محور توسعه آبیاری تحت فشار، توسعه گلخانه‌ها و تولید ماهی در قفس سوق داده است. تولی بخش کشاورزی به جهاد کشاورزی سپرده شده است؛ در حالی که روستاها، مجموعه‌ای از ویژگی‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... بوده که وزارت جهاد کشاورزی در زمینه بخش کشاورزی دارای مسئولیت است.

به‌نظر می‌رسد متولی زمانی می‌تواند تولی‌گری گسترده و کافی ارائه دهد که اقتصاد روستا، مسائل اجتماعی، آموزش و قومیت را یکجا ببیند. جهاد کشاورزی برای مدیریت روستا کاری نکرده است و اساساً مسائل کشاورزی و روستاها جدا از یکدیگر دیده شده است.

به‌نظر می‌رسد مدیریت در روستا با سازمان یا وزارتخانه و ایجاد یک معاونت در وزارت جهاد کشاورزی مرتفع نخواهد شد. جامعه روستایی نیازمند "مدیریت شورای عالی توسعه روستایی و عشایری" است که با سیاست‌گزاری و برنامه‌ریزی و هدایت از بین کلیه دستگاه‌های فعال در حوزه روستا هم‌افزایی ایجاد کند.

در واقع شورای عالی راهبردی برای مدیریت یکپارچه روستا لازم است اکنون معاونت توسعه روستایی تأکید دارد که با اقتصادی کردن روستا به‌عنوان محل کسب و کار، می‌تواند حتی در مهاجرت معکوس اثرگذار باشد، چنانچه بر اساس سرشماری سال 90 خالص مهاجرت از شهرها به روستاها 87 هزار نفر بوده است که نشان‌دهنده آهنگ کند مهاجرت معکوس است.

ابزارهای معاونت توسعه روستایی برای جذب جوانان در روستاها و بهبود فضای کسب و کار چیست؟

در راستای جذب جوانان روستایی و توسعه سرمایه‌گذاری در روستا مقرر شد یک‌هزار میلیارد تومان تسهیلات اعتباری از محل منابع داخلی بانک سینا جذب از محل صندوق توسعه ملی با 15 درصد بخشودگی سود بانکی در اختیار روستاییان قرار گیرد.

به‌منظور کاهش نرخ سود بانکی فعالیت اقتصادی در روستا، معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم کشور بنیاد علوی و استانداری‌ها 15 درصد سود بانکی را تأمین می‌کنند تا فعالان اقتصادی بتوانند تسهیلات خود را با نرخ سود پنج درصدی دریافت کنند.

در کنار این ابزار از سایر مشوق‌ها مثل برخی معافیت‌های مالیاتی نیز استفاده خواهد شد.

در راستای اقتصاد مقاومتی چه فعالیت‌هایی در معاونت صورت گرفته است؟

با مصوبه ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی و ابلاغ معاون اول ریاست جمهوری معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم کشور به‌عنوان دستگاه مجری مسئول اجرای یکی از روژه‌های اولویت‌دار در سال 95 معرفی شده است و دستگاه‌های همکار اعم از دولتی یا نهادهایی ازجمله بسیج مستضعفان، بسیج سازندگی، برکت، بنیاد مسکن و کمیته امداد برای سرمایه‌گذاری در ارتقای تولید و توسعه اشتغال پایدار معاونت‌ها در مناطق روستایی ار دعوت به همکاری سازند.

دستگاه‌های ذی‌ربط نیز به استفاده از منابع مالی در اختیار بیش از 173 هزار شغل متناسب با فعالیت خود در حوزه روستا خود مشارکت کرده‌اند.

بخش کشاورزی و روستا همواره از نبود آمار شفاف و معتبر رنج برده است. آیا وقت ایجاد بانک اطلاعات روستایی نرسیده است؟

ایجاد بانک اطلاعات آماری یک ضرورت انکارناپذیر برای روستاها به‌شمار می‌رود، بر همین اساس سامانه جامع آمار و اطلاعات روستایی در دو سال پیش طراحی و در اختیار مجموعه نظام آمارهای رسمی قرار گرفته است و همچنین با عضویت شورای عالی آمار تحت عنوان کمیته آمار و اطلاعات روستایی تصویب شد. مسئولیت آن به معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم داده شد و بدیهی است از این پس مرکز آمار ایران نیز آمارهای روستایی را از این سامانه تأمین می‌کند.

این سامانه که در حال حاضر به‌صورت آزمایشی افتتاح شده است، در صورت اختصاص کد یکتا به هر آبادی از سوی وزارت کشور تا پایان سال جاری رونمایی می‌شود./

F-950408-03