الگوی کشت بهینه و آمایش سرزمین کشاورزی، گمشده‌های مدیریت کشاورزی ایران

خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) - بهنام دهقانی - دکترای علوم باغبانی:

بخش کشاورزی یکی از بخش‌های مهم اقتصادی کشور است. انجام تحقیقات در این بخش می‌تواند باعث پربارتر شدن و افزایش پتانسیل‌های آن شود و شرایطی جهت تأمین مواد غذایی مورد نیاز کشور و کسب درآمد ارزی از طریق صادرات محصولات را فراهم کند. تحقق این امر نیازمند تحقیقات اصولی در این بخش بوده تا نتایج حاصل از تحقیقات، نیاز دستگاه‌های اجرایی و تولیدکنندگان کشور را برآورده سازد.

کشورهای در حال توسعه به‌ویژه ایران، از منابع تولید فراوانی برخوردار بوده، اما متأسفانه به‌دلیل عدم استفاده بهینه، اتلاف می‌شوند که نتیجه این امر، بهره‌وری پایین منابع خواهد بود. به‌منظور رسیدن به توسعه پایدار کشور و به‌ویژه توسعه پایدار بخش کشاورزی، لازم است با به‌کارگیری اصولی نهاده‌ها و افزایش بهره‌وری آنها به تولید با حداکثر عملکرد و کیفیت دست یافت. در بسیاری از مناطق کشور، کشت محصولات زراعی و باغی با پتانسیل‌های منطقه‌ای و عوامل تولید مغایرت دارد. با توجه به محدودیت‌های اقلیمی موجود و بیلان منفی آب دشت‌ها ضروری است که در جهت روش‌های کمک به بهبود عوامل تولیدی در کشاورزی کشور حرکت کنیم. ضرورت تدوین برنامه کشت جهت تخصیص زمین‌های کشاورزی یک منطقه به انواع گروه محصولات زراعی و باغی همان منطقه و ارائه ی ترکیب از پیش تعیین شده کشت و آیش برای مجموعه‌ای از گیاهان سازش یافته در این منطقه الزامی ا ست. این برنامه باید به‌گونه‌ای باشد که با سیاست‌های دولت و اقتصادی - اجتماعی هم‌سو باشد. از سوی دیگر میزان کشت محصولات کشاورزی در این منطقه باید با توجه به منابع موجود، قیمت محصولات، هزینه‌های تولید، عملکرد محصول و نیاز کشور انجام شود و تصمیم‌گیری در انتخاب گیاهان زراعی یا باغی مناطق مختلف بر اساس اقلیم و حفظ منابع پایه تولید در جهت تأمین نیازهای اساسی کشور باشد.

تعریف الگوی کشت

درباره الگوی کشت تعاریف متفاوتی وجود دارد، به‌نظر می‌رسد جامع‌ترین تعریف این است: "الگوی کشت عبارت است از تعیین یک نظام کشاورزی با مزیت اقتصادی پایدار مبتنی بر سیاست‌های کلان کشور، دانش بومی کشاورزان و بهره‌گیری بهینه از پتانسیل‌های منطقه‌ای با رعایت اصول اکوفیزیولوژیک تولید محصولات کشاورزی در راستای حفظ محیط زیست".

تعریف آمایش سرزمین

آمایش سرزمین از اسم مصدر "آمودن" و "آماییدن" است که به معنی درهم کردن، در نشاندن، مستعد کردن و آراسته کردن است. بر طبق تعریفی که در بولتن همایش بین‌الملل آمده، آمایش (ارزیابی توان اکولوژیک) سرزمین عبارت است از توزیع متوازن و هماهنگ جغرافیایی تمام فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی و معنوی در پهنه سرزمین نسبت به منابع طبیعی و انسانی. آمایش سرزمین را تنظیم روابط بین انسان، زمین و فعالیت‌های انسانی در زمین برای استفاده مناسب و پایدار از کلیه امکانات انسانی و فضایی سرزمین در جهت بهبود وضعیت اجتماع در طول زمان برای همه نسل‌ها هست. آمایش سرزمین و برنامه‌های مرتبط با آن به‌دنبال برنامه‌های صحیح و اصولی برای استفاده از سرزمین و منابع طبیعی هست. به‌گونه‌ای که این استفاده و بهره‌برداری در طول زمان باعث تخریب محیط و منابع طبیعی نشود.

یکی از مسائلی که همواره ذهن مدیران توسعه بخش کشاورزی را به خود مشغول کرده بررسی توان تولیدی مناطق مختلف کشور برای توسعه و کشت محصولات کشاورزی است. از مهم‌ترین شاخص‌هایی که می‌تواند مدیران بخش کشاورزی را در این امر یاری کند، مشخص کردن پتانسیل زمین و محدودیت‌های اقلیمی این مناطق بوده که در کنار توجه به الگوی کشت بهینه و اصل مزیت نسبی می‌تواند جهت انتخاب محصول سازگار با هر منطقه مناسب باشد.

الگوی بهینه کشت، انتخاب ترکیبی از محصولات برای کشت در یک واحد زراعی مشخص با توجه به خصوصیات کشت محصولات مختلف، پیش‌بینی قیمت آنها در بازار، حجم تقاضا، منابع آب و خاک در دسترس، نیروی انسانی، سرمایه، تجهیزات کشاورزی و موارد مشابه دیگر به‌منظور بیشینه کردن سود آن واحد است که سرانجام با رعایت این الگو توسط کشاورزان می‌توان بر فقر حاکم بر مناطق روستایی و کشاورزی تأثیرگذار بود.

متأسفانه در بسیاری از نقاط کشور ما از اهمیت این نکته چشم‌پوشی شده و اراضی بسیاری تحت کاربری‌های نامناسب قرار می‌گیرند. آگاهی از نحوه استفاده از زمین، سبب جلوگیری از هدر دادن ثروت زمینی خواهد شد. این آگاهی را بر اساس مدل‌های توان اکولوژیک می‌توان به دست آورد. مطالعه توان اکولوژیک، نوع کاربری مناسب برای یک محدوده از سرزمین را تعیین می‌کند و بنابراین، می‌توان کاربری اراضی مناسب برای یک ناحیه و یا منطقه را پیشنهاد کرد./

L-950214-01