کشور دچار ورشکستگی آبی شده است/ کشاورزان افراد برتر جامعه هستند، نه مستضعفان جامعه
خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا): بحران آب، خشکسالی، مصرف آب کمتر، سوءمدیریت آبی، حکمرانی آب و... کلماتی است که در سالهای گذشته زیاد به گوش رسیدهاند و روزبهروز ابعاد پیچیدهتری را نیز به خود میگیرند. هرچه جلوتر میرویم، ضمن تدوام کاهش منابع آبی، بر تعداد کارشناسان این حوزه -که آیندهای مبهم و خطرناک را برای کشور پیشبینی میکنند و هر روز نظریه جدیدی ارائه میدهند و حتی تا درخواست تعطیلی کامل کشاورزی نیز پیش رفتهاند- افزوده میشود.
شاید در میان این همه منفیبافی و وارد کردن استرس به مردم جامعه، شنیدن حرفهای دانشمند و محقق ایرانی برجسته دنیا در مدیریت آب و علوم زمین و دانشیار محیط زیست دانشگاه امپریال کالج لندن، راهگشایی برای پاسخ به برخی پرسشها باشد که در ذهن بسیاری از ما شکل گرفته است.
کاوه مدنی، محقق 34 ساله ایرانی دارای درجه دکترا در رشته مهندسی عمران و محیط زیست از دانشگاه کالیفرنیا، کارشناسی ارشد منابع آبی از دانشگاه لوند سوئد و مدرک کارشناسی در رشته مهندسی عمران از دانشگاه تبریز است. وی یکی از چهار دانشمند برجسته جوان در سال 2015 به انتخاب اتحادیه علوم زمین اروپا (EGU) و یکی از 10 چهره جدید مهندسی عمران به انتخاب انجمن مهندسان عمران آمریکا در سال 2012 است؛ لذا خواندن پاسخهای او به پرسشهای ایانا که در آنها با استفاده از تعبیری جالب و صریح میکوشید تا حق مطلب را در مورد تفکر حاکم بر نظام تصمیمسازی و تصمیمگیری در حوزه آب را نقد کند، بهطور قطع خالی از لطف نخواهد بود:
*******
ریختن قبح بحران/ ایجاد فشار روانی بدون توجیه علمی
مدنی در پاسخ به این پرسش که در بهوجود آمدن بحران آب کشور مقصر کیست؟ با تأکید بر اینکه ما در کشورمان از کلمه بحران درست و بهجا استفاده نمیکنیم، گفت: بحران پدیدهای خطرناک و قابل پیشبینی است که در مکانی خاص و در زمانی محدود رخ میدهد؛ اما در حال حاضر ما بحران را برای یک زمان ناتمام استفاده میکنیم و آنچنان در استفاده از این کلمه افراط کردهایم که قبح آن ریخته و همین امر منجر به عدم اعتماد مردم نیز شده است.
وی افزود: فرهنگ ما پر است از ابهام و استعاره که برای جلب توجه و ذکر مصیبت استفاده میشود، سالهاست که مردم در استرس خشکسالی و نبود آب هستند و امسال سرد شدن بیش از حد هوا در فصل زمستان را نیز به آن اضافه کردیم؛ در حالی که میتوانستیم با منطق بهتری با مردم صحبت کنیم. فردی که در رسانهها ادعا میکند تا 10 سال آینده باید 50 میلیون ایرانی بهدلیل خشکسالی مهاجرت کنند، تنها دلیلش میتواند ایجاد فشار روانی بدون توجیه علمی باشد.
هرچه بخواهیم توجیه کنیم به ناسا یا یک پروفسور مجازی ربط می دهیم!
مدنی خاطرنشان کرد: ما قدرت پیشبینی خشکسالی را حتی تا دو سال آینده نیز نداریم، پس چگونه است که عنوان میشود کشور تا 30 سال دیگر خشک میشود، در این راستا نیز هر آنچه که بخواهیم توجیه کنیم را به ناسا یا یک پروفسور مجازی ربط میدهیم، همانگونه که عادت کردهایم در شبکههای مجازی جملات خود را به نام بزرگانی مانند دکترشریعتی و پرفسور سمیعی منتشر میکنیم و متأسفانه دانشمان از "ویکیپدیا" به "تلگرام" تنزل پیدا کرده است.
وی ادامه داد: مدیری که اعلام میکند ما 30 سال گذشته کشور خشک داشتهایم و 30 سال آینده نیز خشک هستیم، مشخصاً معنی خشکسالی را درک نمی کند. رئیس سازمان حفاظت محیط زیست بیان کرده است که تا 30 سال آینده، خشکسالی 11 برابر می شود، اما در صحبتهای خود اعلام نکرده که شأن نزول این حرف چیست و خشکسالی را چه تعریف میکنند که میتواند یک، دو یا 11 برابر شود؟ منظورشان وسعت، شدت یا فرکانس خشکسالی بوده است؟! متأسفانه به این ادعاها در رسانههای داخلی مکرراً پرداخته میشود.
استاد دانشگاه امپریال کالج لندن تصریح کرد: تغییر اقلیم پدیدهای است که هنوز نمیدانیم اثرات آن چیست، چون اگر اطلاعات کاملی وجود داشت که برای آن در پاریس کنفرانس برگزار نمیکردند؛ پس بهراحتی و غیرمسئولانه در این زمینه حرف نزنیم و هرآنچه که گفته میشود را صرفاً بهدلیل اعلام از سوی یک شرکت خارجی یا فرد آمریکایی قبول نکنیم.
فاجعه آبهای زیرزمینی به مراتب جدیتر از فاجعه خشکی دریاچه ارومیه
مدنی با بیان اینکه فاجعه آبهای زیرزمینی به مراتب جدیتر از فاجعه خشکی دریاچه ارومیه است، یادآور شد: از آنجا که به مدیریت بحران عادت کردهایم و باید بحران رخ دهد تا عکسالعمل نشان دهیم، هنوز این فاجعه را درک نکردهایم.
وی تأکید کرد: امسال کالیفرنیا چهارمین سال خشکسالی جدی را که در 100 سال اخیر بیسابقه بوده، میگذراند؛ اما اگر فردی از کلمه "بحران" در رسانهها استفاده کند، نقد خواهد شد، چون در آنجا خشکسالی را چرخهای طبیعی میدانند که در حال رخ دادن است و کسی عنوان نمیکند که این خشکسالی تا ابد ادامه دارد. همچنین زمانی که النینو دغدغه مطبوعات ایرانی بود، در دانشگاه کالیفرنیا همایشی برای چگونگی استفاده از این پدیده برای تغذیه آبهای زیرزمینی برگزار شد که این نشاندهنده تفاوت در برخورد آنها و رویکرد ما است.
مدنی اظهار داشت: باید بپذیریم که نیاز داریم خطا کنیم تا یاد بگیریم؛ ما به بحرانها و پدیدهها نیازمندیم، اگر ژاپن زلزله نداشت، امروز در مدیریت زلزله حرف نخست را نمیزد، اگر هلند سیل نداشت، در حال حاضر بهعنوان مدیر برتر سیل و منابع آب دنیا شناخته نمیشد، حتی شاید راهحلهایی که ارائه میدهیم 10 سال یا 50 سال بعد خندهدار باشد، اما این یک چرخه طبیعی است که ما هیچوقت آنطور که باید از آن استفاده نمیکنیم.
مشکل در نحوه استفاده از آب و مکان زندگی افراد است، نه موجودی آب سرانه
وی با بیان اینکه کشور ما از لحاظ موجودی آب سرانه در خاورمیانه، بعد از لبنان رتبه دوم را به خود اختصاص داده است، گفت: کشور از نظر حجم آب موجود نیز مشکلی ندارد، آنچه منجر به بروز مشکل شده یا میشود، نحوه استفاده از این آب و مکان زندگی افراد است. حاشیهنشینی برای ما همانند سایر کشورها مسئلهساز است و نرخ 70 درصدی شهرنشینی در کشور فاجعهای است که کشاورزی را به تعطیلی خواهد کشاند، شهرنشینی یک روند طبیعی است که به خودی خود مشکلساز نیست، اما متأسفانه ما آنقدر که باید شهرهای کوچک و متوسط نداریم و این شاید تنها یکی از مشکلاتی است که راهحل آن خارج از حوزه استحفاظی مدیریت منابع آب است و راهحل بسیاری از مشکلات نیازمند عزم ملی است.
مدیران تصمیمگیرنده مقصر هستند، نه بخش کشاورزی
این محقق برجسته ایرانی در جهان افزود: کشاورزی ما مشکل دارد، اما به هیچعنوان نباید تعطیل شود؛ تفکر تعطیلی کشاورزی، تفکر غلطی است، بلکه با وجود ورشکستگی آبی در کشور، فقط بخش کشاورزی را باید کوچکتر کنیم. کشاورزی در بهوجود آمدن مشکلات آبی کشور مقصر نیست، بلکه مدیران تصمیمگیرنده مقصر هستند.
مدنی خاطرنشان کرد: مشکل ما تأمین آب است و مسئله این است که ما مسئلهشناسی نمیکنیم، بدون توجه به ریشههای مشکلات فقط میخواهیم هرچه سریعتر آن را حل کنیم و این روند میتواند خطرات بیشتری را در پی داشته باشد. ما بیشتر از آنکه به راهحل نیاز داشته باشیم، باید ریشههای مشکلات را بیابیم و نیازمند تغییر نگرش هستیم.
75 درصد بارندگی آن در فصلی است که کمتر به آب نیاز داریم
وی ادامه داد: در کشوری که 75 درصد بارندگی آن در فصلی است که کمتر به آب نیاز داریم و همچنین 75 درصد بارندگی آن در 25 درصد مساحتش رخ میدهد، کنترل منابع آب معضل است.
مدنی تصریح کرد: متأسفانه کشاورزی در کشور ما در حالی انجام میشود که بهدلیل وجود اقتصاد نفتی و انرژی برنامهریزی درستی برای این بخش انجام نشده است و همیشه به آن نگاه حمایتی داشتهایم و با وجود کمک به این بخش و افزایش سطح زیر کشت و مصرف آب، تولید ناخالص از این حوزه کاهش پیدا کرده و با وجود وابستگی 33 درصد جمعیت کشور به این بخش، علاقه افراد برای فعالیتهای کشاورزی کم شده است و دانشآموختگان این رشته علاقهای به کار در مزارع ندارند.
خاورمیانه به هیچوجه نمیتواند به خودکفایی غذایی برسد
وی با بیان اینکه افزایش بهرهوری آب نیز راهحل بحران آب نیست، یادآور شد: خاورمیانه به هیچوجه نمیتواند به خودکفایی غذایی برسد، چون به اندازه کافی آب و زمین مناسب ندارد و بدون شک با تکنولوژی و علم موجود، نمیتوانند برای تأمین نیازهایشان به خودکفایی برسند، اما تا این حرف زده میشود، افراد سریع واکنش میدهند و انگ میزنند که برخی میخواهند کشور را به دولتهای غربی وابسته کنند.
این استاد دانشگاه تأکید کرد: البته از آن سوی بام هم عدهای میافتند. افرادی که خواهان تعطیلی کشاورزی هستند، درک درستی از ایران ندارند، ما نیازمند رفتن به سوی کشاورزی صنعتی و داشتن صنعت فعالتر هستیم، اگر کشاورزی تعطیل شود، علاوه بر افزایش حاشیهنشینی، دچار بحران اجتماعی و امنیتی نیز خواهیم شد.
کشاورزان افراد برتر جامعه هستند، نه مستضعفان جامعه
مدنی خواستار تغییر نگرش همگان به بخش کشاورزی و کشاورزان شد و اظهار داشت: کشاورزان افراد برتر جامعه هستند، نه مستضعفان جامعه و توانمندسازی آنها هدفی مشترک برای وزارت جهاد کشاورزی و نیرو است که میتوانند شانه به شانه هم در رسیدن به آن تلاش کنند.
وی با گلایه از این تفکر غلط که چون 90 درصد آب در بخش کشاورزی مصرف میشود، پس صرفهجویی در سایر بخشها حائز اهمیت نیست، گفت: افرادی که این حرف را میزنند، توجهی به قیمت تمامشده آب شرب در مقایسه با بخش کشاورزی ندارند، در کالیفرنیا نیز 80 درصد آب در بخش کشاورزی مصرف میشود، تولید ناخالص ما از بخش کشاورزی حدود 10 درصد است و برای آنها دو درصد؛ اما این اعداد تعیینکننده نیستند که بر سر آنها دعوا کنیم و بخواهیم یکدیگر را مقصر جلوه دهیم. آنچه مسلم است، ما در کشوری گرم و خشک زندگی میکنیم و در کل این اعداد خیلی تغییر نخواهد کرد، اما اینکه گفته شود مردم در مصرف آب شرب صرفهجویی نکنند، حرف نادرستی است.
تاوان تفکر پولدارهای بیفرهنگ
مدنی افزود: ما ادعا میکنیم کشورهای حاشیه خلیج فارس پولدارهای بیفرهنگی هستند که نمیدانند چگونه از داشتههایشان استفاده کنند، اما اگر تعصبورزیدن بر عرب و عجم را کنار بگذاریم، ما نیز جزو این دسته محسوب میشویم، ما هنوز بهدنبال سازههای بتنی و فلزی هستیم و ساختن برج میلاد و دو طبقه کردن اتوبان صدر را به کاشتن درخت ترجیح میدهیم، مدیران نیز به نیازهای جامعه پاسخ میدهند و تا زمانی که ماشینها و گوشیهای فولآپشن را نماد قدرت و تمدن بدانیم، این روند ادامهدار خواهد بود، همانطور که سدسازی را نشانه تمدن میدانستیم، اما در نهایت دچار معضل شدیم.
وی در پایان خاطرنشان کرد: در حوزه مشکلات آبی، همه بدون توجه به ریشهیابی مشکلات و به بهانه کمبود وقت، راهحلهای مقطعی و شعاری میدهند./
گفتگو: افسانه زعیمزاده
S-941021-01
دیدگاه تان را بنویسید