سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی 32.6 درصد اعلام شد/ پیوند حیات اقتصادی 28 درصد جمعیت ایران به کشاورزی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا)، در جدیدترین بررسی مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی، "سهم ارزش افزوده کسب و کار کشاورزی در اقتصاد ایران" برآورد شده است.

در این گزارش ضمن بررسی مفاهیم و ابعاد مختلف تأثیرگذار در ایجاد ارزش افزوده کسب و کار کشاورزی به نتاسج و مطالعات بانک جهانی برای تعدادی از کشورها و به برآورد بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران از میزان تأثیر مستقیم و غیرمستقیم بخش کشاورزی در اقتصاد ایران پرداخته است.

در این بررسی آمده است: در سال 2008 در ایالات متحده آمریکا به ازای تولید یک واحد ارزش افزوده در بخش کشاورزی (آثار مستقیم)، 13 واحد در بخش‌های پیشین و پسین بخش کشاورزی (آثار غیرمستقیم یا همان کسب و کار کشاورزی)، در اقتصاد ملی آن کشور، ارزش افزوده تولید شده است، همچنین در سال 2008 برای کشور برزیل آثار مستقیم و غیرمستقیم بخش کشاورزی به ترتیب هشت درصد و 30 درصد و برای کشور تایلند نیز 11 درصد و 43 درصد تولید ناخالص داخلی بوده است.

همچنین محاسبات بانک مرکزی مبتنی بر الگوی داده - ستانده سال 1383 خورشیدی نشان داده است که آثار غیرمستقیم بخش کشاورزی (سهم ارزش افزوده کسب و کار کشاورزی) در اقتصاد ایران در سال فوق حدود 2.5 برابر آثار مستقیم این بخش در تولید ناخالص داخلی کشور بوده است. تعمیم این سهم به سال 1393، بیانگر آثار مستقیم و غیرمستقیم سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی کشور معادل 32.6 درصد GDP کشور است.

این بررسی ضمن بررسی وضعیت کسب و کارهای کشاورزی در کشورها، دیدگاه فائو را جویا شده و به محاسبه ارزش افزوده کسب و کار کشاورزی اقتصاد ایران پرداخته است.

در نتیجه‌گیری این پژوهش آمده است: بررسی مطالعات انجام‌شده نشان داد که اگرچه رابطه معکوسی میان درجه توسعه‌یافتگی کشورها (بر اساس معیار درآمد سرانه) و سهم "ارزش افزوده کشاورزی" در اقتصاد ملی کشورها وجود دارد، با این وجود هر قدر یک کشور بیشتر وارد عرصه توسعه‌یافتگی می‌شود، در مقابل بر سهم "ارزش افزوده کسب و کار کشاورزی" آن کشور در اقتصاد ملی افزایش خواهد یافت. این امر به‌دلیل رونق آثار پیشین و پسینی است که بخش کشاورزی در اقتصاد ملی به‌وجود می‌آورد.

همچنین نسبت سهم ارزش افزوده کسب و کار کشاورزی به سهم ارزش افزوده کشاورزی در سال 2008 در کشورهای کشاورزی‌محور، در حال گذار، دارای جمعیت شهری بالا و ایالات متحده آمریکا به ترتیب 0.6، دو، 3.3 و 13 برابر بوده است.

بر اساس محاسبات بانک مرکزی مبتنی بر الگوی جدول داده - ستانده سال 1383 نشان داده است که آثار غیرمستقیم بخش کشاورزی (سهم ارزش افزوده کسب و کار کشاورزی) ایران در سال مزبور حدود 2.5 برابر آثار مستقیم این بخش در اقتصاد ملی در سال 1383 بوده است. تعمیم این سهم به سال 1393، بیانگر آثار مستقیم و غیرمستقیم سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی کشور معادل 32.6 درصد GDP کشور است.

پیوند حیات اقتصادی 28 درصد از جمعیت کشور به کشاورزی

همچنین بر اساس اطلاعات سال 1391، مناطق روستایی ایران به‌عنوان بستر اصلی فعالیت‌های کشاورزی کشور، موطن 5.9 میلیون خانوار روستایی بوده است که 25.4 میلیون نفر از جمعیت 76 میلیونی کشور را در برگرفته است. این ارقام نشان می‌دهد که با اندکی اغماض می‌توان گفت که حیات اقتصادی حدود 28 درصد از کل جمعیت کشور مستقیماً به بخش کشاورزی پیوند خورده است. اگر معضلاتی دیگری که می‌توانند نتیجه مستقیم یا غیرمستقیم عدم توجه به بخش کشاورزی باشند (فقر روستایی، مهاجرت به شهرها، تخریب منابع طبیعی، تشکیل کلونی‌های فقیرنشین در حاشیه کلان‌شهرها و...) مورد تحلیل قرار گیرند، ضرورت و اهمیت توجه بیشتر به مناطق روستایی و بخش کشاورزی کشور آشکارتر خواهد شد. نگاهی اجمالی به بخش کشاورزی کشور، حاکی از اهمیت ویژه این بخش در حیات اقتصادی و اجتماعی کشور دارد. مجموع خالص مشاغل ایجاد شده کشور در سال 1391 برابر 118 هزار فرصت شغلی بوده است. خالص مشاغل ایجاد شده توسط بخش کشاورزی در سال مزبور برابر 188 هزار شغل بوده است؛ این در حالی است که صنعت توانسته است 50 هزار فرصت شغلی ایجاد کند و از موجودی مشاغل بخش خدمات نیز 120 برآورد سهم ارزش افزوده کسب و کار کشاورزی در اقتصاد ایران 30 هزار فرصت شغلی کاسته شده است! این آمار آشکارا گویای نقش حساس و پر اهمیت بخش کشاورزی در اقتصاد کشور حتی در شرایط بحرانی مانند تحریم‌های همه‌جانبه کشور خواهد بود.

هیچ آمار رسمی درباره ارزش افزوده کسب و کار وجود ندارد

بررسی جایگاه و اهمیت بخش‌های اقتصادی به‌ویژه بخش کشاورزی بر اساس سیستم حساب‌های ملی (SNA) و طبقه‌بندی بین‌المللی استاندارد کلیه رشته فعالیت‌های اقتصادی (ISIC)، فاقد جامعیت لازم در تبیین جایگاه واقعی این بخش در اقتصاد ملی خواهد بود. جایگاه و اهمیت بخش کشاورزی را به‌دلیل برآورد سهم ارزش افزوده کسب و کار کشاورزی در اقتصاد ایران 31 پیوندهای پسین و پیشین گسترده‌ای که دیگر بخش‌های اقتصادی دارد، نباید صرفاً بر اساس ارزش افزوده این بخش، مورد قضاوت قرار داد. امروزه توسط نهادها و سازمان‌های بین‌المللی ازجمله بانک جهانی و مراکز تحقیقاتی ملی و بین‌المللی برای تبیین جایگاه واقعی بخش کشاورزی در اقتصاد ملی کشورها به جای تکیه صرف بر "بخش کشاورزی" (Agriculture Sector) بر یک مجموعه مرتبط با هم تحت عنوان "کسب و کار کشاورزی" (Agribusiness) تأکید شده و نسبت به محاسبه شاخص‌های کلان مرتبط با آن ازجمله ارزش افزوده و اشتغال کسب و کار کشاورزی اقدام شده است. این امر مهم تاکنون در ایران توسط هیچ‌کدام از نهادهای رسمی مسئول تهیه و محاسبه آمار اقتصادی کشور یعنی مرکز آمار ایران و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مورد توجه قرار نگرفته است و هیچ‌گونه آمار و اطلاعات رسمی درباره ارزش افزوده کسب و کار کشاورزی و اشتغال مرتبط با کسب و کار کشاورزی کشور برای سال یا سالیانی خاص، محاسبه و منتشر نشده است.

دو رویداد مهم در فرآیند توسعه اقتصادی کشورها درباره جایگاه بخش کشاورزی در اقتصاد ملی رخ داده است:

1- با وجود افزایش مطلق میزان ارزش افزوده بخش کشاورزی، از سهم ارزش افزوده بخش کشاورزی (به‌دلیل افزایش سریع‌تر ارزش افزوده بخش‌های صنعت و خدمات) به‌ویژه با ملحوظ شدن بخش نفت و گاز کاسته شده است. باید توجه داشت که کاهش سهم بخش کشاورزی از GDP به دلایل فوق هرگز نمی‌تواند بیانگر تمامی اثرات اقتصادی آن در بخش‌های مختلف اقتصادی باشد.

2- هر اندازه یک کشور مراحل توسعه اقتصادی را طی کرده باشد، در کنار کاهش سهم ارزش افزوده و اشتغال بخش کشاورزی بر سهم ارزش افزوده و اشتغال "کسب و کار کشاورزی" آن کشور افزوده شده است (سهم ارزش افزوده کسب و کار کشاورزی ایالات متحده آمریکا در سال 2008 برابر 13 درصد بوده است). این موضوع آشکارا افزایش روزافزون اهمیت و جایگاه بخش کشاورزی را در اقتصاد کشورها نشان می‌دهد.

همچنین عدم شناخت کافی سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه از اهمیت و جایگاه واقعی و اثربخشی بخش کشاورزی در فرآیند توسعه ملی و استناد صرف بر شاخص‌های خاصی نظیر "سهم ارزش افزوده بخش کشاورزی" از یک‌سو و عدم توجه به آثار مثبت و غیرمستقیم این بخش در حیات اقتصادی و اجتماعی کشورها (به‌دلیل عدم احتساب آثار غیرمستقیم این بخش توسط نهادهای رسمی مسئول محاسبه و انتشار آمار اقتصادی) از دیگر سو، باعث شده است که توجه ویژه‌ای در برنامه‌های توسعه، و دیگر سیاست‌های کلان اقتصادی ازجمله در زمینه نیازمندی‌های سرمایه‌گذاری، حمایت‌های لازم از بخش کشاورزی صورت نگیرد. برخی از برنامه‌ریزان و دولت‌مردان با دیدگاهی تقلیل‌گرایانه و تنها با استناد به برآورد سهم ارزش افزوده کسب و کار کشاورزی در اقتصاد ایران 32 سهم ارزش افزوده بخش کشاورزی در تولید ناخالص داخلی (GDP)، به ترسیم جایگاه بخش کشاورزی در اقتصاد ملی کشور می‌پردازند و منابع پولی و مالی و دیگر ابزارهای مؤثر در فرآیند توسعه اقتصادی را بر اساس سهم ارزش افزوده بخش‌های اقتصادی در تولید ناخالص داخلی، تقسیم کرده و تخصیص می‌دهند. البته، نتایج نهایی چنین دیدگاه‌های غیرواقع‌بینانه‌ای، امروزه از یک‌سو به شکل رشد سرطانی حاشیه‌نشینی شهرها، رشد بخش خدمات غیرمولد و رشد ناقص و معلولگونه بخش صنعت کشور آشکار شده است و از دیگر سو، بخش کشاورزی کشور به‌عنوان مکمل و شریک واقعی بخش صنعت از رشد و شکوفایی مناسبی برخوردار نبوده است.

در پایان این بررسی، در راستای آگاهی از جایگاه واقعی بخش کشاورزی در اقتصاد ملی و بهره‌مندی از موقعیت واقعی بخش کشاورزی توجه به دو نکته را ضروری دانسته است. نخست آنکه محاسبه ارزش افزوده و اشتغال مرتبط با کسب و کار کشاورزی کشور از سوی سازمان‌های متولی (مرکز آمار ایران و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران) و انتشار رسمی نتایج علمی یک الزام توسعه‌ای خواهد بود و دوم آنکه تمرکز محققان، استادان دانشگاهی و مراکز علمی و پژوهشی مرتبط با بخش کشاورزی بر محاسبه و انتشار آثار همه‌جانبه بخش کشاورزی ایران در اقتصاد ملی به‌منظور تبیین واقعی جایگاه و اهمیت بخش کشاورزی از اولویت‌های پژوهشی دانشگاه‌ها در رشته‌های توسعه، اقتصاد و اقتصاد کشاورزی و علوم اجتماعی است./

P-941006-01