نگهداری نزدیک به 100 هزار گونه در بانک ژن ملی محصولات زراعی

مصطفی آقایی در گفت‌وگو باخبرنگار ایانا در خصوص نقش تنوع زیستی در بخش کشاورزی و پایداری تولید عنوان کرد: در بخش کشاورزی از بین سطوح تنوع زیستی، تنوع در سطح ژن که به تنوع ژنتیکی موسوم است و به معنی تفاوت افراد متعلق به یک گونه در سطح ژن است، بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. 

وی ادامه داد: این سطح از تنوع به عنوان ماده خام گوناگونی در بین افراد متعلق به یک گونه، اساس کشاورزی پیشرفته را فراهم می‌کند، بنابراین از بیشترین توجه در جوامع کشاورزی برخوردار است. چرا که امکان انتخاب انواع برتر و مورد پسندتر را میسر می‌کند. این سطح تنوع از مهمترین ارکان برای دستیابی به امنیت غذایی به شمار می‌رود.

این مقام مسئول افزود: البته آنچه گفته شد به این معنی نیست که تنوع بین گونه‌ای مورد توجه نبوده و اهمیتی ندارد بلکه تنوع ژنی بیشتر در برنامه‌های به‌نژادی نقش داشته‌اند.

سرپرست مرکز ملی مدیریت منابع ژنتیکی کشاورزی و منابع طبیعی در خصوص وضعیت تنوع زیستی ایران عنوان کرد:  ایران یکی از کشورهایی است که به دلیل داشتن آب و هوای چهار فصل و مناطق خزری، کویری، کوهستانی و گرمسیری زیستگاه‌های متنوعی دارد. این تنوع سبب شده تا انواع گیاهان و گونه‌های جانوری مختلف در سراسر ایران یافت شوند. اما با وجود آنکه شرایط خاص آب و هوایی ایران شرایطی را به وجود آورده است که کمتر کشوری حتی اروپا آن را داراست، متاسفانه به دلیل برخی عوامل طبیعی و بسیاری از عوامل انسانی شاهد از بین رفتن تنوع زیستی در بعضی از مناطق هستیم.

آقایی بیان کرد: ایران جزء غنی‌ترین کشورها از نظر تنوع زیستی در فون (پوشش جانوری) و فلور(پوشش گیاهی) است. در ایران بالغ بر هشت هزار گونه گیاهی شناسایی شده است که از این تعداد، حدود 2400 گونه گیاهی انحصاری ایران است. همچنین تعداد 204 گونه پستاندار، 550 گونه پرنده، 274 گونه ماهیان آب‌های داخلی، 268 گونه خزنده و 22 گونه دوزیست شناسایی شده است.

وی افزود: در حوزه کشاورزی نیز حدود 95 گونه زراعی و 108 گونه باغی در کشور کشت و کار می‌شود. از این تعداد حداقل 35 گونه زراعی و 22 گونه باغی و تعدادی زیادی خویشاوندان وحشی آنها از ایران منشا گرفته‌اند. 

این مقام مسئول گفت: همچنین ایران مهد تنوع ژنتیکی بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری محسوب می‌شود و به‌عنوان یکی از مراکز اصلی تنوع گیاهان زارعی در جهان معرفی شده است. حداقل منشا 83 گونه زراعی و باغی اصلی در ایران شناسایی شده است. 

حفظ و نگهداری گونه‌ها در دو سطح تحقیقاتی و اجرائی در کشور 

سرپرست مرکز ملی مدیریت منابع ژنتیکی کشاورزی و منابع طبیعی با اشاره به عوامل تهدیدکننده منابع ژنتیکی کشاورزی و منابع طبیعی عنوان کرد: افزایش تقاضا برای محصولات کشاورزی و منابع طبیعی، بهره‌برداری بیش از حد از منابع آب، خاک و عرصه‌های طبیعی، افزایش جمعیت دام در مراتع و جنگل‌ها و بهره‌برداری بیش از حد از منابع آب در کشاورزی و بحران آب از مهمترین عوامل تهدید کننده منابع ژنتیکی به شمار می‌رود.

وی ادامه داد: همچنین تغییر کاربری اراضی منابع طبیعی به مزارع آبی یا دیم‌زارهای کم بازده، نواحی مسکونی و صنعتی، احداث سدها با برهم زدن اکوسیستم‌های طبیعی و اختلال در زندگی آبزیان و سایر منابع ژنتیکی از دیگر عوامل تخریبی منابع ژنتیکی کشاورزی و منابع طبیعی است. همچنین تغییرات اقلیمی و آلودگی‌های محیط زیست مستقیما و یا با ایجاد زمینه بروز مشکلات جانبی همانند طغیان آفات اثرات سوء و مخربی بر روی منابع ژنتیکی و زیستگاه‌های آنان گذاشته است.

آقایی در پاسخ به این سوال که آیا برنامه‌ای برای حفاظت از این منابع ژنتیکی وجود دارد، عنوان کرد: برای حفظ و نگهداری گونه‌ها در دو سطح تحقیقاتی و اجرایی در کشور عمل می‌شود. در سطح تحقیقاتی با حفاظت گونه‌ها در مکان‌های خارج از رویشگاه، مانند باغ‌‎های گیاه‌شناسی و بانک‌های ژن از این منابع حفاظت می‌شود.

سرپرست مرکز ملی مدیریت منابع ژنتیکی کشاورزی و منابع طبیعی اضافه کرد: همچنین در سطح اجرایی، سازمان حفاظت محیط زیست مناطق چهارگانه‌ای را برای حفاظت از گونه‌های جانوری که البته در آن مناطق، بخشی از گونه‌های گیاهی هم وجود دارد، در نظر گرفته است. سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری نیز قطعات و ذخیره‌گاه‌هایی دارد که بهره‌برداری در آنها ممنوع است.

آقایی ادامه داد: بخشی از جنگل‌های هیرکانی هم توسط وزارت میراث فرهنگی و گردشگری جزء میراث جهانی این ثبت شده است.

وی در خصوص بانک‌های ژن گیاهی نیز عنوان کرد: در حال حاضر، دو بانک ژن گیاهی مهم در کشور داریم که از اهمیت بسیاری برخوردارند. یک بانک ژنی که مربوط به منابع طبیعی است که بذر حدود 40 هزار گونه گیاه جنگلی، دارویی و مرتعی در آن نگهداری می‌شود.

سرپرست مرکز ملی مدیریت منابع ژنتیکی کشاورزی و منابع طبیعی در پایان تصریح کرد: یک بانک ژن ملی دیگر نیز در خصوص گیاهان زراعی فعالیت دارد که در آن حدود 58 هزار نمونه ژنتیکی از گندم و جو ، حدود 2800نمونه ژنتیکی از برنج ، 10 هزار نمونه حبوبات، 7200 گونه از گیاهان علوفه‌ای، 8 هزار نمونه گیاهان صنعتی و روغنی و چیزی حدود 10 هزار نمونه ژنتیکی از سبزیجات و صیفی جات نگهداری می‌شود.